«Անեսթեզիոլոգիան ձանձրույթի ժամեր է և սարսափի վայրկյաններ»: Մեր զրուցակիցն է Անատոլի Գնունին

1846 թվականի հոկտեմբերի 16-ին ատամնաբույժ Թոմաս Մորտոնն առաջին անգամ՝ եթերի ազդեցությամբ, անզգայացման ճանապարհով վիրահատություն կատարեց: Հենց այդ օրն էլ պատմության մեջ մնաց որպես Անեսթեզիայի համաշխարհային օր:

Անեսթեզիայի և անեսթեզիոլոգների մերօրյա խնդիրների մասին զրուցեցինք ՀՀ առողջապահության նախարարության գլխավոր անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ, «Նաիրի» և «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնների անեսթեզիոլոգիայի և ինտենսիվ թերապիայի ծառայությունների ղեկավար Անատոլի Գնունու հետ:

–   Պարոն Գնունի, ի՞նչ ձեռքբերումներ ունի Հայաստանը բժշկության այս ոլորտում:

–   Նվաճումները սկսվում են 1990-ականներից. դա այն ժամանակահատվածն է, երբ մենք՝ երիտասարդ բժիշկներս, սկսեցինք հաճախ լինել արտասահմանում, անցանք վերապատրաստումներ, բերեցինք որակյալ տեխնիկա: Դա նաև երկրաշարժից և պատերազմից հետո ընկած շրջանն էր, երբ կար սփյուռքի օգնությունը, ինչը թույլ տվեց շատ բան վերափոխել: Շատ կուզեի, որ այդ գործընթացի մասին խոսելիս հիշատակեինք մեր շատ հարգարժան պրոֆեսոր Գագիկ Մխոյանի վաստակը, ով այն ժամանակ, լինելով անզգայացման և վերակենդանացման ծառայության ղեկավարն ու Հայաստանի գլխավոր մասնագետը, կարողացավ մեծ հեղաշրջում կատարել մեր ոլորտում: Արդյունքում՝ այսօր աշխատում ենք միջազգային չափանիշներին համապատասխան: Իսկ գլխավոր նվաճումն այն էր, որ բոլոր անեսթեզիոլոգները իրար հետ սկսեցին «մեկ լեզվով» խոսել՝ խնդիրներին լուծումներ տալու ճանապարհին:

–   Վերջին հինգ-տասը տարվա կտրվածքով զգո՞ւմ եք նոր տեղաշարժեր:

–   Այո, իհարկե՛: Նախևառաջ մարդկանց ընկալումն է շատ փոխվել, վերաբերմունքը դեպի բժշկությունը: Բժշկական հաստատությունների ղեկավարները ներդրումներ կատարեցին, նոր դեղորայք, սարքավորումներ ձեռք բերեցին և այդ գործընթացը շարունակվում է: Այսօր Հայաստան է ներկրվում ժամանակակից դեղորայք՝ հինն ու էժանագինն աստիճանաբար դուրս բերելով կիրառությունից:

–   Անեսթեզիայի համաշխարհային օրը բավական հին պատմություն ունեցող տոն է. ինչպե՞ս է սովորաբար նշվում:

–   Սկսած 1990-ականներից նշում ենք, սկզբում նեղ շրջանակով՝ մեր բաժանմունքով: Հետո կամաց-կամաց շրջանակներն ընդլայնվեցին: Այսօր Հայաստանի անեսթեզիոլոգները տոնը նշում են՝ իրար զանգահարելով, շնորհավորելով… Սակայն, տոնական լինելուց բացի նաև պատասխանատու օր է այնքանով, որքանով մեզանից յուրաքանչյուրը վերագնահատում է ընտրած մասնագիտությունը՝ ինչպե՞ս է աշխատել, ինչի՞ է հասել: Մի շատ դիպուկ ասացվածք կա՝ «Անեսթեզիոլոգիան ձանձրույթի ժամեր է և... սարսափի վայրկյաններ»: Իսկապես, այդպիսին է մեր աշխատանքը. հնարավոր է՝ ժամեր շարունակ ամեն ինչ կարգին ու հանգիստ լինի, բայց լինեն պահեր, երբ հիվանդի կյանքի համար պայքարի պահերը վերածվեն սարսափի վայրկյանների: Անեսթեզիոլոգը նման պահերին մեծ սթրեսի է ենթարկվում:

Անատոլի Գնունին Նաիրի բժշկական կենտրոնի անզգայացման և վերակենդանացման բաժանմունքի բժիշկների հետ

–   Շատերին կհետաքրքրի, թե Հայաստանի գլխավոր անեսթեզիոլոգն ինչպես է ընտրել այս ոլորտը:

–   Բժշկությունը ես ընտրեցի, կարելի է ասել, դեռ մանկուց և այն ժամանակից ի վեր կամաց-կամաց մոտենում էի նրան: Սիրում էի կենսաբանությունը, անատոմիան, տարբեր փորձեր էի կատարում… Բժշկական համալսարան ընդունվելու առաջին փորձերս Հայաստանում և Ուկրաինայում անհաջողության մատնվեցին, ծառայեցի խորհրդային բանակում, վերադառնալուց հետո ընդունվեցի զրո կուրս, մեկ տարի անց՝ առաջին կուրս: Մի խոսքով՝ «փառահեղ» ճանապարհ եմ անցել. մինչ ընդունվելը հասցրել եմ նաև բանվոր աշխատել (այն ժամանակ ստաժը մեծ դեր ուներ): Ի՞նչը դրդեց՝ դառնալու ռեանիմատոլոգ... Ցավոք, ընկերոջս կնոջ մահը: Հանրապետական հիվանդանոցի վերակենդանացման բաժանմունքի դիմաց երդվեցի՝ պետք է վերակենդանացման բժիշկ դառնամ: Երկրաշարժին հաջորդած շրջանում՝ աշխատելով որպես բուժակ, նորից կանգ առա նույն ընտրության վրա: Երրորդ՝ վերջին դերն իմ որոշման մեջ, պրոֆեսոր Մխոյանինն էր, ով աշխատանքային պրակտիկայի ժամանակ իր հսկողությամբ թույլ էր տալիս որոշակի գործողություններ կատարել, իսկ դա շատ կարևոր է ուսանողի համար. չէ՞ որ  մասնագիտությունը դառնում է ավելի սիրելի, երբ  զբաղվում են քեզնով ու գնահատում ամեն փոքրիկ հաջողությունդ:

–   Անեսթեզիայում որակի ապահովման համար ավելի մեծ դեր է վերագրվում բժշկի՞ն, սարքավորմա՞նը, թե՞ դեղորայքին:

–   Բոլորը՝ միասին վերցրած: Չնայած… եղել են ժամանակներ, երբ դեղորայք չի եղել և սարքավորումների պակաս է եղել, հատկապես պատերազմների ժամանակ՝ մարտի դաշտում: Խաղաղ ժամանակներում էլ՝ լինում են իրավիճակներ, երբ ձեռքիդ տակ եղած շատ քիչ միջոցներով, ուղեղդ աշխատեցնելով, պետք է գտնես հնարքներ, որպեսզի հիվանդին օգնես: Բժշկի «հոտառությունն» ու հմտությունները շատ կարևոր են:

–   Տարածված կարծիք կա, որ անզգայացումը հետագայում հետևանքներ է ունենում առողջության, մասնավորապես, հիշողության վրա: Որպես գլխավոր մասնագետ, ինչպե՞ս կմեկնաբանեք:

–   Ժամանակակից դեղորայքը չի կարող ազդել հիշողության և, ահասարակ, օրգանիզմի վրա: Անզգայացնող միջոցները դեղորայք են, որոնք օրգանիզմից դուրս են գալիս շատ արագ՝ գրեթե ոչ մի ազդեցություն չթողնելով, իհարկե, խոսքն այն դեղորայքի մասին չէ, որոնք այս կամ այն պատճառներով օգտագործվում են, սակայն ցանկալի տարբերակներ չեն և կողմնակի ազդեցություններ կարող են ունենալ:

–   Հայաստանում կիրառվող ամենաժամանակակից  անեսթեզիայի մեթոդները ...

–   Հայաստանում կան բոլոր այն մեթոդները, որոնք այսօր կիրառվում են աշխարհում, իսկ դրանք բավականին շատ են. թե՛ ընդհանուր անզգայացում, թե՛ էպիդուրալ, թե՛ սպինալ, թե՛ հյուսակային պաշարում… Արտասահմանից բժիշկներ են գալիս և զարմանում մեր անեսթեզիայի որակով՝ թե՛ դեղորայքային, թե՛ մասնագիտական պատրաստվածությամբ:

–   Անզգայացումից հետո գիտակցության գալով՝ վիրահատվածները սովորաբար առասպելական պատմություններ են պատմում, թե ինչ են տեսել այդ ընթացքում: Անեսթեզիայի մեջ գտնվելն իսկապե՞ս նման առեղծվածային վիճակ է:

–   Կա մի օրինաչափություն՝ ինչ տրամադրությամբ հիվանդը քնում է, նույն տրամադրությամբ էլ արթնանում է: Պետք է միշտ լավ տրամադրվել և լավը մտածել, որ ամեն ինչ արվում է լավագույն արդյունքի համար:

–   Կեսարյան հատումն ուղիղ առնչություն ունի անեսթեզիայի հետ: Արդյո՞ք անզգայացումը ոչ մի վտանգ չի ներկայացնում կնոջ և պտղի առողջությանը: Խորհուրդ տալի՞ս եք այդ եղանակով լույս աշխարհ բերել երեխային:

–   Առաջին հերթին, օգտվելով առիթից, խորհուրդ եմ տալիս կանանց՝ մեր ազգը շատացնել, ունենալ շատ երեխաներ, լա՛վ երեխաներ: Կեսարյան հատման մասին կարող եմ խոսել միայն անեսթեզիոլոգիայի հատվածով: Ամբողջ աշխարհում այսօր արդեն ընդունվում է, որ ընդհանուր անզգայացմամբ կատարվող կեսարյան հատումը շատ վտանգավոր է հղիի կյանքի համար: Առաջին վտանգն այն է, որ ստամոքսահյութը չի իջնում դեպի աղիք, կուտակվում է ստամոքսում, և ընդհանուր անզգայացման ժամանակ կարող է հայտնվել շնչուղիներում, որից մահացությունը բարձր տոկոս է կազմում: ...Եվ այսպիսի մի շարք բարդություններ: Այսօր արդեն հաջողությամբ կիրառվում է սպինալ ցավազրկումը:

–   Ի՞նչ մաղթանք ունեք անեսթեզիոլոգներին՝ մասնագիտական տոնի կապակցությամբ:

–   Կուզեի բոլորին շնորհավորել. լինենք անփորձանք, իրար հետ, միասին հաղթահարենք բոլոր խնդիրները, դժվարությունները:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ