Ոսկրածուծի հայկական ռեեստր: Նպատակը՝ փրկել մարդկային կյանքեր

Վերջին 30 տարիներին ԱՄՆ–ում եւ եվրոպական երկրներում արյան ծանր հիվանդություններով տառապողներին փրկելու ամենաարդյունավետ միջոցը ցողունային բջիջների փոխպատվաստումն է համարվում, երբ ոսկրածուծն այլեւս անկարող է դառնում վերարտադրել մարմնի առողջությունն ապահովող արյան բջիջները։

Հայերս ժառանգական յուրահատուկ կառուցվածք ունենք եւ այդ պատճառով գրեթե հնարավոր չէր աշխարհում գործող ոսկրածուծի ռեեստրներում (գրանցամատյաններում) համապատասխան դոնորներ գտնելը։ Ահա թե ինչու տասը տարի առաջ Հայաստանում ստեղծվեց ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստրը։ Նախաձեռնությունն ամերիկահայ մեր հայրենակից Ֆրիդա Ջորդանինն էր։ Հայկական ռեեստր ստեղծելու գաղափարին հանգել է, երբ համոզվել է, որ հայի համար ոսկրածուծի դոնոր հիմնականում հայը կարող է դառնալ։

Ի՞նչ ձեռքբերումներ են արձանագրվել անցած 10 տարիների ընթացքում։ Ռեեստրում անդամագրվել են ավելի քան 15 հազար դոնորներ՝ ՀՀ քաղաքացիներ, տարբեր երկրներում ապրող մեր հայրենակիցներ։ «Եթե դոնորների թիվը կրկնապատկենք, ապա ոսկրածուծի կամ դրա մաս կազմող ցողունային բջիջների կարիք ունեցող յուրաքանչյուր 10-րդին կկարողանանք օգնել։ Մենք մի պարզ խնդիր ունենք՝ դոնորներ գտնելով հնարավորություն ստեղծել փրկելու արյան ծանր հիվանդություններով տառապող առաջին հերթին մեր ազգակիցներին եւ հատկապես՝ երեխաներին։ Համանման գենետիկական կոդ ունեցող արյունները հազվադեպ են։ Նույնիսկ քույրերի ու եղբայրների շրջանում 4-6 երեխայի առկայության դեպքում է, որ հավանականությունը հասնում է մինչեւ 80-90 տոկոսի։ Նպատակադրվել ենք առաջիկա երկու տարում դոնորների թիվը կրկնապատկել»,–ներկայացնում է ռեեստրի բժշկական տնօրեն, պրոֆեսոր Միհրան Նազարեթյանը։

Կարեւոր ձեռքբերում է հյուսվածքային տիպավորման տարածաշրջանում եզակի լաբորատորիան, ուր ամենաարդիական մեթոդներով ճշտվում է համատեղելիությունը։ Եղած հնարավորությունները շատ ավելի մեծ են եւ դրանք կարելի է ծառայեցնել Հայաստանում այլ օրգանների՝ փայծախի, լյարդի, երիկամի եւ մակերիկամի փոխպատվաստումների ժամանակ։ Լաբորատորիան հավատարմագրված է եվրոպական իմունոգենետիկայի ֆեդերացիայի կողմից։ Ստեղծվել է ցողունային բջիջների հավաքման եւ պահպանման կենտրոն։ ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի կողմից կատարված 350 հազար դոլար նվիրատվության շնորհիվ ձեռք են բերվել ամենաժամանակակից սարքավորումներ՝ իրականացնելով ռեեստրի առաքելության եւս մեկ փուլ։

Սրանով էապես հեշտանում է հայ հիվանդների փոխպատվաստման գործընթացը։ Հայաստանցի դոնորն այլեւս պարտադրված չի լինի հիվանդի հետ գնալ այն երկիր, ուր իրականացվելու է փոխպատվաստումը։ Արդյունքում նաեւ կպակասեն ծախսերը։ Ժամանակակից բժշկագիտությունը ցողունային բջիջների օգտագործման նորանոր ոլորտներ է բացահայտում։ Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստրը, փաստորեն, այս առումով հնարավորություններ է ընձեռում Հայաստանի առողջապահական հիմնարկներին։

Մի խումբ նվիրյալների շնորհիվ ոսկրածուծի դոնորների աշխարհի 65 ռեեստրներից մեկն ստեղծվել է Հայաստանում։ Այն, ի դեպ, միակն է ողջ հետխորհրդային տարածքում։ Ռեեստրում ունեցած ժամանակակից սարքավորումները հնարավորություն են տալիս ճշգրտորեն ախտորոշել տարբեր հիվանդություններ։ Այս մասին արժե, որ մեր բուժհաստատություններն ու կլինիցիստները տեղյակ լինեն։ Փաստենք, որ սկսած 1970-ականներից, Հայաստանում տարեկան 100-ից ավելի արյան տարբեր հիվանդություններ են գրանցվում, ընդ որում՝ մոտ կեսը՝ երեխաների շրջանում։ Բայց որքան էլ զարմանալի է, նրանց ծնողները ոչ միշտ են իմանում դրա ժամանակակից ու արդյունավետ բուժման՝ ցողունային բջիջների փոխպատվաստման մասին։ Գուցե պատճառն այն է, որ Հայաստանում դեռեւս փոխպատվաստման հնարավորություն չունենք։ Հուսանք, որ պատճառը միայն դա է։ «Այստեղ մենք, իրոք, խնդիր ունենք։ Եւ նպատակադրվել ենք մեծ ջանքեր գործադրել, որպեսզի հանրության շատ լայն շրջաններին տեղեկացնենք ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստրի գոյության, մարդասիրական առաքելության մասին։ Պիտի պատմենք, թե ի՞նչ երջանկություն են ապրել մեր այն դոնորները, ում բախտ է վիճակվել փրկել ծանր հիվանդ երեխայի կյանքը։ Պիտի փորձենք յուրաքանչյուրի գիտակցությանը հասցնել, որ որեւէ մեկին երկրորդ կյանք նվիրելու հնարավորություն կարող է իրենց համար եւս ստեղծվել։ Պիտի բացատրենք բոլորին, որ բժշկագիտության առաջընթացն ապահովում է ցողունային բջիջների տրամադրում բացառապես առանց ցավի, առանց որեւէ հետեւանքի եւ ամենակարեւորը՝ առանց սեփական առողջությունը վնասելու։ Այս ամենը համայն հայության ներդրումներով ու ջանքերով է ստեղծվել, եւ պիտի ամեն ինչ անենք, որ հնարավորին չափ շատ կյանքեր կարողանանք փրկել»,–ասում է հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Սեւակ Ավագյանը։ Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստր բարեգործական հիմնադրամի հիմնադիրներ Ֆրիդա Ջորդանը, Ալվարդ Պետրոսյանը եւ Սեւակ Ավագյանը, պատվավոր նախագահ ՀՀ նախկին առաջին տիկին Բելլա Քոչարյանը մեծագույն պատասխանատվությամբ են վերաբերվում հայ գաղթօջախները շաղկապող այս գործին։ Բոլորին փորձում են համախմբել այն գաղափարի շուրջ, որ տարբեր կուսակցությունների պատկանող, տարբեր սկզբունքներ ունեցող ողջ հայությունն արյամբ է կապված, եւ այս պարագայում ոչ ոք չի գերազանցում կամ զանազանվում։

«Ցողունային բջիջների փոխպատվաստման կենտրոն չունենալու պատճառով առաջին հերթին տուժում են հայաստանցի հիվանդները։ Վիվասել-ՄՏՍ-ի, Ռալֆ Յիրիկյանի հովանավորությամբ եղեգնաձորցի աղջնակին Իրանում բուժեցին։ Հայաստանից ավելի քան մեկ տասնյակ հիվանդի տարբեր երկրներում են փոխպատվաստում կատարել»։ Իրանում (այստեղ ծախսերը համեմատաբար քիչ են) բուժելու համար այս պահին միջոցներ են փնտրում 6-ամյա աղջկա ծնողները։ Ի՞նչն է պատճառը։ Ինչո՞ւ Հայաստանում այդպես էլ չի ստեղծվում ցողունային բջիջների փոխպատվաստման կենտրոն, որի ծառայություններից կօգտվեն նաեւ այլ երկրներ։ Ինչու՞. այս հարցի պատասխանն առաջիկայում կփորձենք հստակեցնել մեր մասնագետների եւ պատկան մարմինների օգնությամբ։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ