Լիպոպոլիսախարիդների դերը բորբոքային գործընթացում (Գրականության տեսություն)

Բանալի բառեր: լիպոպոլիսախարիդներ, համակարգային էնդոտոքսինեմիա, էնդոտոքսինային ագրեսիա, համակարգային բորբոքային պատասխանի համախտանիշ, բազմաօրգանային անբավարարության համախտանիշ, էնդոտոքսինային հանդուրժողականություն, էնդոտոքսինային անբավարարություն

Բորբոքումը վթարային–պաշտպանական–հարմարողական բնույթի տիպային ռեակցիա է, որն օտարածին և սեփական հակածիններին ճանաչելու, ոչնչացնելու և օրգանիզմից հեռացնելու նպատակ է հետապնդում: Սակայն կենսականորեն անհրաժեշտ լինելով հանդերձ այն կարող է վերաճել կազմալուծականախտաբանական գործընթացի: 

Օրգանիզմում բորբոքային ռեակցիաների մակածման, զարգացման և կանոնակարգման խնդրում աղիքային միկրոֆլորայի և օրգանիզմի հարմարողական համակարգերի փոխազդեցության վերաբերյալ գրականության տվյալները հատվածային են, իսկ մանրէային էնդոտոքսինի (ՄԷ) դերը՝ չնայած նրա հիմնարար նշանակությանը, ըստ պատշաճի չի կարևորվում [1,2]:

ՄԷ-ները 30-60 կԴ մոլեկուլային կշռով, ախտածինների հետ զուգորդված (գրամբացասական մանրէների արտաքին թաղանթի բաղադրիչներ) մոլեկուլային միացություններ են, կենսաքիմիորեն՝ լիպոպոլիսախարիդներ (ԼՊՍ, ԼՊՍն և ՄԷն դիտարկվում են որպես հոմանիշներ): Նրանք օրգանիզմում ճանաչվում են Toll-likeծայրելուստների կողմից, փոխազդում վերջիններիս հետ՝ ակտիվացնելով բնածին, ապա և ձեռքբերովի իմունիտետի (ԲԻ և ՁԲԻ) ռեակցիաները (ՄԷ-ները ԲԻ-ի խթանիչներ են), որի հետևանքով խթանվում է որոշ ֆիզիոլոգիորեն ակտիվ նյութերի (պրոբորբոքային ցիտոկիններ, Cպրոտեինկինազա, հեմոկիններ, ադհեզիններ և այլն) արտադրությունը [1,3,40,41]:

Առաջին անգամ էնդոտոքսին տերմինը կիրառել է գերմանացի մանրէաբանիմունաբան Ռիխարդ Պֆեյֆերը դեռ 1884 թին: Հետագայում բացահայտվել է էնդոտոքսինների ջերմածին և հակաուռուցքային ազդեցությունը, փաստարկվել պրոբորբոքային ակտիվությունը և այլն [1,4,42]: 

Բնության մեջ էնդոտոքսինների գլխավոր աղբյուրը կապտականաչավուն ջրիմուռներն են, իսկ մարդու և կենդանիների օրգանիզմում՝ գրամբացասական մանրէները [4]:

ՄԷ-ները բաղկացած են երկու՝ լիպիդային և պոլիսախարիդային դետերմինանտներից ու կորիզից: 

ԼՊՍ-ների լիպիդային դետերմինանտը (՝գլիկոլիպիդ), ի տարբերություն պոլիսախարիդայինի՝ խիստ կոնսերվատիվ է (կայուն է և նույնական բոլոր՝ մնացած 200 ԼՊՍների համար): 

ԼՊՍ-ները 3 մոլեկուլ կետոդեզօքսիօկտոնատի (ԿԴՕ) հետ միասին մի միացյալ համալիր (Re-գլիկոլիպիդ) են ստեղծում, որով պայմանավորված են ՄԷների կենսաբանական (ոչ միայն կենսանպաստ, նաև ախտածին) հատկանիշների (իմունաիրազեկ բջիջների, կինինային և պրոպեպդինային համակարգերի, ցիտոկինների խթանում, ջերմածնություն, միտոգենություն, հակաուռուցքային, հակամանրէային և հակավիրուսային ազդեցություն և այլն) ընդհանրությունը (սեռայուրահատուկ լինելու շնորհիվ) և գրամբացասական մանրէների կենսունակությունը [1,4,40,43]: 

Ի տարբերություն ԼՊՍների լիպիդային դետերմինանտի, պոլիսախարիդային դետերմինանտն անկայուն է՝ գերփոփոխական և տեսակայուրահատուկ (կառուցվածքային օլիգոսախարիդների քանակական և որակական փոփոխություններով պայմանավորված):

ԼՊՍ-ների կորիզը օլիգոսախարիդային կառուցվածքի՝ հարաբերականորեն կոնսերվատիվ շղթա է, որի ամենամշտական հատվածը ԿԴՕն է [1,4]: 

Համակարգային էնդոտոքսինեմիա

Համակարգային էնդոտոքսինեմիան (ՀԷ) ԲԻ-ի օրգանների (և այլ օրգանհամակարգերի) ֆիզիոլոգիական ակտիվության կանոնակարգման և պահպանման անվերապահ գործոն է [1,2,4,44,45]:

Նախկինում, ոչ վարակային ախտաբանությամբ հիվանդների արյան մեջ ՄԷների հայտնաբերումը գնահատվում էր որպես արտեֆակտ (իմունաքիմիական թեստի նվազ յուրահատկություն, կենսաբանական նյութի վերցնելու, պահպանելու և հետազոտման տեխնիկական խոտան):

Հետագայում, երբ ՄԷ-ներ հայտնաբերվեցին գործնականորեն առողջ անձանց բազմաձև կորիզավոր լեյկոցիտների (ԲԿԼ) մակերեսին (ԼՊՍդրական գրանուլոցիտներ)՝ կասկածները փարատվեցին: Ներկայացվեց նոր կենսաբանական երևույթ՝ ՀԷ [1,5,44,45]: 

ՀԷ-ն առողջ մարդկանց արյան շիճուկում ԼՊՍների ֆիզիոլոգիական խտությամբ (պայմանավորված է աղիներից դեպի արյուն՝ ՄԷների կոտորակային, մանրահաճախ և ֆիզիոլոգիական անհրաժեշտության դեպքում միայն կատարվող մուտքով) մշտառկայությունն է (ԼՊՍդրական գրանուլոցիտները կազմում են ԲԿԼների ընդհանուր քանակակազմի 4-7%ը): Ընդ որում, որքան այն նվազում է, այնքան հիվանդը դառնում է իմունաբանորեն անպաշտպան: Դրանից բացի ՀԷ-ն, երբ դեռ չի վերաճել իր զարգացման հաջորդ փուլին՝ ԼՊՍ-կապող ու ԼՊՍ-հեռացնող համակարգերի բավարար ակտիվություն է ենթադրում [1,6,44,45]: 

Իրենց կենսաբանական հատկանիշների իրագործման նպատակով, որպես բջջային համակարգերի բազմաներունակ ակտիվատորներ՝ ՄԷների լիպիդային դետերմինանտը փոխազդում է բջիջների թաղանթային ծայրելուստային ԼՊՍճանաչող գլխավոր՝ CD14-TLR4-MD2 համալիրի, նաև այլ ծայրելուստների (CD18, CD54, Fc և այլն) հետ և խթանում C-պրոտեինկինազայի ակտիվությունը (արգելաբացվում է գենոմի ռեպրեսիան) [4,6,7,40,41]: 

Շարադրված փոխազդեցության արդյունքում խթանվում է կարմիր ոսկրածուծի միելոիդային ընձյուղի բջիջների, ինչպես նաև B և Tլիմֆոցիտների նախաբջիջների արտադրությունը: Ակտիվանում են ԼՊՍներին ընկալող գլխավոր բջիջները՝ ԲԿԼները, ուժգնանում նրանց մանրէասպան և ադհեզիվ հատկությունները, որոնք գաղթում են դեպի մաշկ և լորձաթաղանթներ, որտեղ պաշտպանական գործառույթներ են իրականացնում [1,4,40,41]: 

Ֆիզիոլոգիական պայմաններում աղիքային ԼՊՍ-ների 95%-ը մուտք է գործում լյարդ, փոխազդում TLR-4 ծայրելուստների հետ և բռնազավթվում, վերամշակվում և յուրացվում լյարդի Կուպֆերյան բջիջների կողմից: Վերջիններս արտադրում են մի շարք պրոբորբոքային ցիտոկիններ (ինտերֆերոններ, ինտերլեյկիններ, α-ՈՒՆԳ և այլն)՝ ապահովելով օրգանիզմի իմուն հակազդեցությունը: Չյուրացված էնդոտոքսինները օրգանիզմից հեռանում են կենսաբանական հեղուկներով և արտազատուկներով (լեղի, քրտինք, կղանք և այլն)՝ ազատ կամ կապված (հիմնականում՝ ԲԿԼների հետ) վիճակում [1,4,8,45]: 

Այսպիսով, ԼՊՍները խթանում են ԲԻ-ի ակտիվությունը (արհեստական պայմաններում ստացված բացարձակապես ստերիլ գնոտոբիոնտային կոչվող կենդանիները միանգամայն անպաշտպան են վարակային և ուռուցքային գործոնների նկատմամբ), որն իր հերթին կանխորոշում է ՁԲԻ-ի աշխատանքը [4,40]: 

Աղիքային ԼՊՍ-ի մնացած 5%ը պորտալ արյան հետ պորտոկավալ անաստոմոզներով (շրջանցելով լյարդը) մուտք է գործում արյան ընդհանուր շրջանառություն: Գործընթացը կանոնակարգում է սիմպաթոադրենալային համակարգը կորտիզոլի և ԼՊՍ-ների խտությունների միջև կա դրական համահարաբերակցություն (սրանով է թերևս պայմանավորված սթրեսային գերբեռնվածությունների ժամանակ զարգացող հիպերէնդոտոքսինեմիան, որն ապահովում է մի շարք օրգանհամակարգերի ֆիզիոլոգիական տոնուսը, ակտիվությունը և հոմեոստազը) [1,7,9,10,43,45]:

Էնդոտոքսինային ագրեսիա

Էնդոտոքսինային ագրեսիան (ԷԱ) ՀԷ-ի հաջորդ փուլն է՝ կլինիկական և լաբորատոր ուրույն արտահայտություններով ուղեկցվող ախտաբանական գործընթաց, որի մակածման և զարգացման գործում գլխավոր դերը կատարում են ԼՊՍները [11,12–14,44,45]: 

Գրամբացասական մանրէներն ուժգնորեն բազմանում են հատկապես նրանց բռնի վերացման (հակաբիոտիկաբուժություն, աղիների լվացում և այլն) դեպքում, խրոնիկական սթրեսի, աղիների լորձաթաղանթի թափանցելիությունը բարձրացնող (սննդային թունավորումներ, սուր աղիքային վարակային և ոչ վարակային գործընթացներ, ալկոհոլային էքսցեսներ, դիսբակտերիոզ, մալաբսորբցիայի համախտանիշ և այլն) գործոնների ազդեցությամբ, ինչպես նաև, պորտալ համակարգում գերճնշման, հեպատիտների և հեպատոզների, երիկամային անբավարարության, հիպերթերմիաների և հիպոթերմիաների, ֆիզիկական գերծանրաբեռնվածության ժամանակ և այլն [1,6,11,15–17]: 

ՀԷ-ի վերաճումը ԷԱի պայմանավորված է մի կողմից հիպերլիպոպոլիսախարիդեմիայով, մյուս կողմից՝ ԼՊՍ-կապող հումորալ (հակաէնդոտոքսինային հակամարմիններ, բարձր խտության լիպոպրոտեիդներ, այլ օպսոնիններ) և գրանուլոցիտային (էնդոտոքսիններին չեզոքացնող բջիջներ) գործոնների, ինչպես նաև ԼՊՍ-հեռացնող համակարգերի հարաբերական անբավարարությամբ: Էնդոտոքսինների հավելյալ քանակների՝ դեպի արյուն անդադար մուտք գործելու դեպքում օրգանիզմի հարմարողական հնարավորությունները սպառվում են (բջիջների կենսաբանական ռիթմերի տարհամաժամանակեցում), նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվում խրոնիկ բորբոքային, նաև աուտոիմուն գործընթացների զարգացման համար, առաջանում է համակարգային բորբոքային պատասխանի համախտանիշ (ՀԲՊՀ), ապա՝ բազմաօրգանային անբավարարության համախտանիշ (ԲԱՀ): Այսպիսով, ՀԷ-ն, ԷԱ-ն, ՀԲՊՀ-ն և ԲԱՀ-ը նույն գործընթացի տարբեր փուլեր են [18,19]:

Ըստ էության, ԷԱն տարբեր հիվանդությունների և համախտանիշների ախտածագման ընդհանուր համապարփակ գործոն է, նախահիվանդություն, հիվանդության զարգացման պրոդրոմալ շրջան՝ ոչ յուրահատուկ ախտանշաբանությամբ (ջերմության բարձրացում, ընդհանուր թուլություն, հոդացավեր, մկանացավեր, հաճախամիզություն, գերքրտնարտադրություն և այլն) [1,11,43]: 

Մարդու և կենդանիների հիպոթալամահիպոֆիզաադրենալային համակարգի թե′ հարմարողականֆիզիոլոգիական և թե′ հարմարողականախտաբանական ոչ յուրահատուկ ռեակցիաները (ներկայացրել է դեռևս Հանս Սելյեն) ուղեկցվում են հիպերկատեխոլամինեմիայով, որը հանգեցնում է արյան պորտալ հոսքի շունտավորման` ապահովելով դրանով ՄԷների լրացուցիչ քանակների տրանսլոկացիան՝ աղիներից դեպի արյուն [4,20]:

Այսպիսով, ԷԱն նախահիվանդություն է, որը կարող է ձևափոխվել այս կամ այն նոզոլոգիական միավորի: Դա կարող է իրագործվել առնվազն երեք՝ աուտոիմուն ռեակցիաների մակածման, հիպերերգիկ իմուն ֆոնի ձևավորման և լեյկոցիտների ինքնագրեսիվության ճանապարհներով [1,11-13,15]: 

Տարիքին համընթաց աճում են ԷԱ-ի առաջացման (ՀԷԻ-ի օրգանների ինվոլյուտիվ փոփոխություններ) և էնդոտոքսինային հանդուրժողականության (ԷՀ) ձևավորման հնարավորությունը, որոնք բնորոշվում են հիպերլիպոպոլիսախարիդեմիայով, ՀԷԻ-ի ակտիվության ինտեգրալ ցուցանիշների նվազումով, իսկ կլինիկորեն՝ գործընթացի խրոնիզացումով և թառամընթացությամբ (խրոնիկական էնդոտոքսինային ագրեսիա, ԽԷԱ) [21,22]:

Էնդոտոքսինային հանդուրժողականություն

Տարիքին զուգահեռ ձևավորվում է ԷՀ: Օրգանիզմը վարակային ջերմածին գործոններին (ԼՊՍ) սկսում է աստիճանաբար ավելի թույլ հակազդել (մանկական հասակում ավելի հաճախադեպ է բարձր, իսկ հասուն տարիքում՝ միայն սուբֆեբրիլ ջերմությունը): Մյուս կողմից սակայն ԼՊՍ-ների բացասական ազդեցությունները (տե′ս ՄԷների կլինիկական մանիֆեստացիաները) դառնում են առավել նշանակալի: Այսպիսով, ԷՀ-ն կարևոր նշանակություն ունի ՀԷի` ԷԱի վերածման (ԷՀն շատ հաճախ ուղեկցում է ԽԷԱ-ին) խնդրում [1,4,12,23,24]:

Էնդոտոքսինային անբավարարություն 

Արյան ընդհանուր հոսքում ԼՊՍ-ների և հակաէնդոտոքսինային IgG-հակամարմինների բացակայությունը հաճախ զուգակցվում է ամենատարբեր վիրուսային վարակներով և նրանց ընթացքի հարատևությամբ: Պատճառը, թերևս, ԼՊՍների խտության նվազումն է (կամ բացակայությունը), որը հանգեցնում է իմունապակասուրդի: Թեզիսը պոստուլացնելու համար անհրաժեշտ ապացուցողական տվյալները բավարար չեն, սակայն առկա են մի շարք փաստարկներ, որոնք անուղղակիորեն վկայում են այդ մասին: Օրինակ, պիրոգենալը (ՄԷ-ի դեղորայքային տարբերակը) խիստ իմունախթանիչ ազդեցություն ունի, կենդանական աշխարհի մանրէազերծ (աճեցվում են ստերիլ միջավայրում) ներկայացուցիչները (գնոտոբիոնտներ) իմունաբանորեն միանգամայն անպաշտպան են (օնկոլոգիական և վարակային ախտաբանության հաճախադեպություն) և այլն [2]:

Մանրէային էնդոտոքսինի դերը հիվանդությունների ախտածագման մեջ

Հաճախ ԷԱն դրսևորվում է տենդով: Ընդ որում, կարող է լինել ընդամենը ջերմության բարձրացման չնչին մի դրվագ (լիպոպոլիսախարիդեմիայի արտահայտվածության և մարմնի ջերմաստիճանի միջև առկա է դրական, իսկ հակաէնդոտոքսինային հակամարմինների տիտրի և ջերմաստիճանային ռեակցիայի միջև՝ բացասական համահարաբերակցություն) [12]:

ԷԱ-ի առաջին դրվագը դիտվում է հետծննդյան շրջանում (կյանքի առաջին 3 օրերին, երբ աղիները սկսում են գաղութացվել գրամբացասական միկրոֆլորայով): ՄԷի քանակն արյան շիճուկում գրեթե տասնապատկվում է, որը կլինիկորեն դրսևորվում է հարմարողականության վաղ ռեակցիաներով (ԷԱ-ի առաջին հետծննդյան մանիֆեստը): Մի քանի օրից իրավիճակը բարելավվում է (էնդոտոքսինների խտության և ՀԷԻ-ի ցուցանիշների կարգավորում), սակայն որոշ դեպքերում ԷԱն զարգանում է և առաջանում են բորբոքայինթարախային բնույթի հիվանդություններ, սեպսիս և այլն [1,10,25,26]: 

ԷԱ-ի դերը խիստ նշանակալի է վաղաժամ և ուշացած վիժումների, վաղաժամ (սրտխառնոց, փսխում և այլն) և ուշացած (պրեէկլամպսիաներ, էկլամպսիաներ և այլն) գեստոզների ժամանակ [1,10,25,26]: 

Կանանց անպտղությունը հաճախ զուգորդվում է խրոնիկ բորբոքային գործընթացով, իսկ արյան մեջ՝ հիպերլիպոպոլիսախարիդեմիայով, այս իսկ պատճառով հակաէնդոտոքսինային բաղադրիչի ներառումն անպտղության բուժման ժամանակ հանգեցնում է արդյունավետության բազմակի աճի [8,22]:

ՄԷ-ների պրոաթերոգեն ազդեցության մասին դեռ մեկ հարյուրամյակ առաջ տեղեկացրել է ռուս մեծ գիտնական Ի.Ի. Մեչնիկովը [27]: Էնդոտոքսինազդանշանող ծայրելուստային համալիրի (ԼՊՍկապող պրոտեիններ, CD14-TLR-4-MD2 և այլն) մոլեկուլների արտահայտչականացումը հանգեցնում է անոթների պատի բջիջների (էնդոթելիոցիտներ) աթերոգեն փոփոխությունների [24,28,46,47]: 

Տարբեր օրգանների խրոնիկ բորբոքային գործընթացների (ԷԱի ենթակլինիկական, հիվանդի կողմից ուշադրության չարժանացող դրսևորումներ) ժամանակ, երբ ՄԷների խտությունը դեռևս նշանակալի չէ, զարգանում է էնդոթելիոցիտների, այսպես կոչված, էնդոտոքսինմակածված բորբոքային ռեակցիա (պրոաթերոգեն նշանակալի ռիսկի գործոն): Այդօրինակ թառամընթաց բորբոքային ռեակցիաների բարդությունը արդյունավետ բուժական մեթոդների մշակման հնարավորություն չի ընձեռում (բուժման հեռանկարում՝ համալիր բուժումն է, իսկ ազդեցության թիրախը՝ TLR-4-ծայրելուստներն են և այն հակաբորբոքային գործոնները, որոնք TLRազդանշաններն են մոդուլավորում) [1,28,4648]: 

Ստորին վերջույթների անոթների խրոնիկ հարաճուն իշեմիայով տառապող մեծահասակների մոտ փաստարկվել է մի կողմից՝ արյան մեջ ԼՊՍների խտության աճի և ՀԷԻի անբավարարության, մյուս կողմից՝ աթերոսկլերոզի կլինիկական արտահայտությունների ու բարդությունների միջև դրական համահարաբերակցություն [23,29]: 

ԷԱ-ն նաև սթրեսի (պսիխոէմոցիոնալ գերբեռնվածություն, դեպրեսիոն համախտանիշ և այլն) արդյունք է: Սթրեսածին բորբոքային ռեակցիաները չեն չեզոքացվում, քանի որ գլյուկոկորտիկոիդների արտադրությունն ընկճվում է⋅ ԷԱի ժամանակ մակերիկամի կեղևի ուղեղային շերտ է շտապում ոչ թե գլյուկոկորտիկոիդների սինթեզի համար անհրաժեշտ խոլեստերինը՝ բարձր խտության լիպոպրոտեինների տեսքով (ԲԽԼ), այլ ԼՊՍները (ի տարբերություն ԲԽԼների՝ մակերիկամի կեղևի բջիջների հանդեպ ավելի արտահայտված սերնդակցություն): Սկսում է գերակշռել պրոբորբոքային արդյունքը: Մյուս կողմից, զարգանում է հիպերխոլեստերինեմիա, մեծանում է աթերոգեն դասիչը (նաև աթերոսկլերոզի զարգացման հեռանկարը) [1,2,15]:

ԷԱ-ի մանիֆեստներից է նաև վարակային (մանրէային, վիրուսային և այլ) և ոչ վարակային (վնասվածքային, այրվածքային, ճառագայթային, մանկաբարձա-գինեկոլոգիական և այլ) բնույթի ախտաբանական գործընթացների ժամանակ զարգացող տարածուն ներանոթային մակարդման կամ թրոմբոհեմոռագիկ համախտանիշը [30]: 

Բրոնխաօբստրուկտիվ համախտանիշը, ռեսպիրատոր դիսթրեսհամախտանիշը, ասթման և այլն իրագործվում են ԼՊՍ-դրական գերակտիվ գրանուլոցիտների (նրանց քանակը 4-6 անգամ ավելանում է) և ԼՊՍծանրաբեռնված ալվեոլային մակրոֆագերի աուտոագրեսիվ ակտիվության շնորհիվ, որոնք վնասում են բրոնխաթոքային համակարգի պարենխիմային և ստրոմալ կառույցները [1,4,31,49]: 

Մեծ է ԷԱ-ի դերը նաև ալերգոդերմատոզների զարգացման գործում: Ուղղակի համահարաբերակցական կապ կա ալերգիկ հիվանդությունների (բրոնխային ասթմա, բրոնխաօբստրուկտիվ համախտանիշ, Կվինկեի այտուց, ատոպիկ դերմատիտ և այլն) ժամանակ արյան շիճուկում ԼՊՍ-ի խտության, IgE-ի խտության և կլինիկական դրսևորումների ուժգնության միջև (ԼՊՍ-ների քանակը ատոպիկ դերմատիտի IgE-կախյալ ձևերի ժամանակ աճում է մոտ 8 անգամ) [32,49]:

ԼՊՍ-ները ուղղակիորեն հանգեցնում են համակարգային բորբոքային ռեակցիայի, մասնավորապես ակնեի և ֆոլիկուլիտների զարգացման՝ սեբոցիտներում ցիկլոօքսիգենազա  2-ի, պրոստագլանդին  F(2α)-ի և մատրիքսային մետալոպրոտեինազա - 2-ի և այլ ցիտոկինների արտադրության ավելացման ճանապարհով: Այնպիսի հակաբիոտիկների կիրառումը, ինչպիսիք են նադիֆլօքսացինը և կլինդամիցինը, բերում է հակաբորբոքային արդյունքի ոչ միայն propionb՝cterium ՝cne-ի ճնշման, այլ նաև նշյալ կենսաբանական ակտիվ նյութերի չեզոքացման ճանապարհով [50,51]:

ԷԱ-ն, եթե անգամ չի մակածում, ապա գոնե կարևորագույն դերակատարում ունի սրտամկանի ինֆարկտի, կարդիոգեն շոկի, շարակցական հյուսվածքի համակարգային հիվանդությունների, ուռուցքային ախտաբանության վաղ շրջանների, խրոնիկ հեպատիտների, առաջին տիպի շաքարային դիաբետի զարգացման և հարաճման գործում [1,3,12,33,34,52–54]: 

Շոկը (հատկապես նրա ծանր ձևերից մեկը՝ սեպտիկ շոկը) ընդհանուր ախտաբանության այժմեական հիմնախնդիրներից է: 66% դեպքերում հարուցիչները գրամբացասական մանրէներն են, որոնք ՄԷ են անջատում: Վերջիններիս ազդեցությամբ պրոբորբոքային ցիտոկինների (α-ՈՒՆԳ, ԻԼ-1β և այլն) արտադրությունն ուժգնանում է՝ հանգեցնելով ԲԱՀ-ի [35,55]:

ՄԷ-ները ամենատարբեր սուր բորբոքային ախտաբանության (դերմատիտ, ապենդիցիտ, ուվեիտ, իրիդոցիկլիտ, մենինգիտ, պիելոնեֆրիտ, երիկամային անբավարարություն, օբստրուկտիվ ուռոպաթիա և այլն) ախտածագման անվերապահ գործոններ են [1,4,15,33,34,36–39]:

Այսպիսով, ՀԷ-ի, ԷԱ-ի վերը շարադրված մեխանիզմները ակադեմիական նշանակությունից զատ հնարավորություն են ընձեռում որոշել ամենատարբեր հիվանդությունների զարգացման ռիսկի խմբերը, արձանագրել նախահիվանդության առկայության փաստը և սկզբունքորեն նոր բուժական և կանխարգելիչ միջոցառումների համալիր (ֆարմակոլոգիական նոր մարտավարություն և ռազմավարություն) մշակել՝ առավել արդյունավետության հասնելու նպատակով [1,12,40]:

Էնդոտոքսինների ակտիվության որոշման մեթոդները

ԼՊՍ-ների հետազոտությունն իրականացվում է ԼՊՍ-ներթեստ-ԻՖՎ էնդոտոքսինային թեստհամակարգով (հիմնված է էնդոտոքսինների ընդհանուր հակածնային դետերմինանտի՝ գլիկոլիպիդի հանդեպ հակամարմինների օգնությամբ արյան քսուքում ԲԿԼների վրա ակցեպցված էնդոտոքսինների հայտնաբերման վրա) կամ, այսպես կոչված, ակտիվացած մարմնիկների մեթոդով (հիմնված է գրամբացասական մանրէների ընդհանուր էնդոտոքսինի նկատմամբ յուրահատուկ՝ IgG3 -և IgG-2-Ոենթադասերի մոնոկլոնալ հակամարմինների իմոբիլիզացիայի երևույթի վրա) [1,8,56,57]:

Բուժման հակաէնդոտոքսինային ուղղությունը

Արդյունավետ բժշկականկանխարգելիչ միջոցառումների հիմնական ալգորիթմը ԼՊՍի խտության և հակաէնդոտոքսինային իմունիտետի ցուցանիշների շտկումն է՝ նպատակ ունենալով չեզոքացնել էնդոտոքսինների կողմից մակածված մեդիատորային քաոսը, վերականգնել թիրախային օրգանների գործառույթները և կանոնավորել իմուն համակարգի աշխատանքը [4,15,21]:

Գրականություն 

1. Яковлев М.Ю. Системная эндотоксинемия в физиологии и патологии человека. Автореф. дис.... докт. мед. наук. М.: РАМПО; 1993, с. 55.
2. Яковлев М.Ю. Кишечный эндотоксин и воспаление. Дерматовенерология. Националь-ное руководство. 2011, с. 99-110.
3. Окороков П.Л., Аниховская И.А., Волков И.Э., Яковлев М.Ю. Кишечный эндотоксин в индукции сахарного диабета первого типа. Физиология человека, 2011, 37, 2, с. 138–141.
4. Яковлев М.Ю. Элементы эндотоксиновой теории физиологии и патологии человека. Фи-зиология человека, 2003, 29, 4, с. 154-164.
5. Бондаренко В.М., Лиходед В.Г., Яковлев М.Ю. Определение эндотоксина грамотрица-тельных бактерий в крови человека. Журн. Микробиол., 2002, 2, с. 83-89.
6. Пермяков Н.К., Аниховская И.А., Лиходед В.Г., Яковлев М.Ю. Иммуноморфологическая оценка резервов связывания эндотоксина полиморфноядерными лейкоцитами. Архив патол., 1995, 2, с. 4-7.
7. Лиходед В.Г., Аниховская И.А., Аполлонин А.В. и др. FC-зависимое связывание эндотоксинов грамотрицательных бактерий поли-морфноядерными лейкоцитами крови челове-ка. Журн. Микробиол. Эпидемиол. и иммуно-биол., 1996, 2, с. 76-79.
8. Энукидзе Г.Г., Аниховская И.А., Марачев А.А., Яковлев М.Ю. Антиэндотоксиновое направление в лечении хронического воспале-ния и женского бесплодия. М., 2007, с. 80.
9. Опарина О.Н., Аниховская И.А., Девятаев А.М., Яковлева М.М. Показатели активности антиэндотоксинового иммунитета и концентра-ции липополисахарида кишечной микрофлоры в крови человека при физических нагрузках. Физиология человека, 2004, 30, 1, с. 135-138.
10. Аниховская И.А., Опарина О.Н., Яковлева М.М., Яковлев М.Ю. Кишечный эндотоксин как универсальный фактор адаптации и пато-генеза общего адаптационного синдрома. Физиология человека, 2006, 32, 2, с. 87-91.
11. Яковлев М.Ю. Эндотоксиновая агрессия как предболезнь или универсальный фактор пато-генеза заболеваний человека и животных. Успехи сов биол., 2003, 1, с. 31–40.
12. Аниховская И.А. Выявление групп риска, выбор тактики обследования и оценка эффективности лечения различных заболеваний по показателям антиэндотоксинового иммуни-тета. Автореф. дис.... канд. мед. наук. М., 2001, с. 18.
13. Аниховская И.А., Вышегуров Я.Х., Усов И.А., Яковлев М.Ю. Бифидобактерии как средство профилактики и лечения эндотокси-новой агрессии пациентов с хроническими заболеваниями в стадии ремиссии и обостре-ния. Физиология человека, 2004, 6, с. 125-127. 
14. Аниховская И.А. Оценка состояния здоровья по показателям гуморального иммунитета к эндотоксину грамотрицательных бактерий. Акт. вопр. пат. чел. М., 2001, с. 78.
15. Яковлев М.Ю. Роль кишечной микрофлоры и недостаточности барьерной функции печени в развитии эндотоксинемии и воспаления. Казан. мед. журн., 1988, 69, 5, с. 321-400.
16. Лиходед В.Т., Ющук Н.Д., Яковлев М.Ю. Роль эндотоксина грамотрицательных бактерий в инфекционной и неинфекционной патологии. Арх. патол., 1996, 2, с. 8.
17. Коган Л.Г. Гиперэндотоксинемия при дисбио-зах, вызванных антибиотикотерапией и ее кор-рекция пробиотиками в гериатрической прак-тике: Автореф. дис... канд. мед. наук. М., 2000, с. 24.
18. Яковлев М.Ю. Кишечный эндотоксин - SIRS - полиорганная недостаточность.Труды РОП. 2006, с. 437-440.
19. Яковлев М.Ю. Кишечный липополисахарид: системная эндотоксинемия - эндотоксиновая агрессия - sir-синдром и полиорганная недос-таточность, как звенья одной цепи. Бюл. ВНЦ РАМН. 2005, 1, с. 15-18.
20. Селье Г. На уровне целого организма. М., 1972, с. 131.
21. Чернихова Е.А., Аниховская И.А., Гатауллин Ю.К. и др. Энтеросорбция как важное средство устранения хронической эндотокси-новой агрессии. Физиология человека, 2007, 33, 3, с. 135-136.
22. Энукидзе Г.Г., Аниховская И.А., Марачев А.А., Яковлев М.Ю. Эндотоксиновая агрессия в патогенезе хронических неспецифических воспалительных заболеваний органов малого таза или антиэндотоксиновое направление их терапии. Акушерство и гинекология. 2005, 3, с. 42-45.
23. Чижиков Н.В. Эндотоксиновая агрессия в па-тогенезе и клинике прогрессирующей хрони-ческой ишемии нижних конечностей у лиц пожилого и старческого возраста. Автореф. дис... докт. мед. наук. М., 2002, с. 41.
24. Чижиков Н.В., Аниховская И.А., Лиходед В.Т. и др. Системная эндотоксинемия в патоге-незе атеросклероза. Успехи совр. биол., 2001, 3, с. 266-274.
25. Таболин В.А., Бельчик Ю.Ф., Чабаидзе Ж.Л., Яковлев М.Ю. Показатели антиэндотоксиново-го иммунитета у новорожденных детей в норме и при инфекциях. Intern. J. Immunoreabilita-tion, 2000, 2, 1, с. 133.
26. Ахмина Н.И. Перинатальная охрана здоровья детей с конституциональной предрасположен-ностью к заболеваниям: Автореф. дис... докт мед. наук. М., 2000: 48.
27. Мечников И.И. Этюды оптимизма. М., 1988, с. 328.
28. Лиходед В.Г., Яковлев М.Ю. Роль эндотокси-на грамотрицательных бактерий в патогенезе атеросклероза. Журн. Микробиол., 2001, 6, с. 105-109.
29. Чижиков Н.В., Лиходед В.Т., Светухин A.M., Яковлев М.Ю. Эндотоксин кишечной микро-флоры в клинике и патогенезе хронической ишемии нижних конечностей. Пенза, 2002, с. 150.
30. Мешков М. В. Эндотоксиновая агрессия в патогенезе двс-синдрома у детей с ургентной хирургической патологией органов брюшной полости. Патфиз. и эксп. теория, 2005, 4, с. 17-19.
31. Яковлев М.Ю., Зубаирова Л.Д., Крупник А.Н., Пермяков Н.К. Альвеолярные макрофа-ги в физиологии и патологии легких. Арх. Патол., 1991, 4, с. 3-8.
32. Федорова Ю.С. Роль эндотоксинемии и иммун-ных нарушений в патогенезе атопического дерматита и методы его коррекции. Автореф. дис. ... канд. мед. наук. М., 2010, с. 28.
33. Ипатов А.И., Новикова И.Г., Орлов Л.Л. и др. О возможном прогностическом значении пока-зателей антиэндотоксинового иммунитета при остром инфаркте миокарда. Клин. мед., 2000, с. 19-22.
34. Созинов А.В. Системная эндотоксинемия и показатели гуморального антиэндотоксинового иммунитета при хронических вирусных гепа-титах. Актуальные вопросы патологии чело-века. М., 2001, с. 113.
35. Яковлев М.Ю., Галанкин В.Н., Ипатов А.И. и др. Острый респираторный дистресс-синдром при эндотоксиновом шоке. Архив. патол., 1988, 11, с. 81-89.
36. Салахов И.М., Созинов А.С., Абдулхаков С.Р. и др. Однократная эндотоксиновая агрессия вызывает дозонезависимую обратимую актива-цию клеток Ито печени крыс без трансдиффе-ренцировки их в миофибробласты. Бюл. эксп. биол. и мед., 2000, 10, с. 449-452.
37. Вышегуров Я.Х., Яковлев М.Ю. Эндотоксино-вая агрессия в патогенезе увеитов неясной этиологии. Успехи совр. биол., 2004, 6, с. 581-588.
38. Вышегуров Я.Х., Аниховская И.А., Расческов А.Ю. и др. Эндотоксиновая агрессия как обли-гатный фактор патогенеза иридоциклитов различного происхождения и ее этиология. Физиология человека, 2006, 6, с. 117-119. 
39. Мешков М.В., Гатауллин Ю.К., Файзулин А.К., Яковлев М.Ю. Современный взгляд на профилактику послеоперационных осложне-ний у детей с обструктивными уропатиями. Андрология и генитальная хирургия, 2011, 1, с. 59-64.
40. Alexander Ch., Rietschel E. Bacterial lipopoly-saccharides and innate immunity. J. of Endo-toxin Res., 2001; 7; 3: 167-202.
41. Sander H.D., Sander J.Y., Van Deventer, Peppelen-bosch M.P. Lipopolysaccharide recog-nition, internalisation, signaling and other cell-ular effects. J. of Endotoxin Research, 2001; 7; 5: 335-348.
42. Pfeiffer R. Untersuchungen uber das Choleragift. Hygiene, 1892; 11: 393.
43. Westphal O. Bacterial endotoxins. Int. Arch. Allergy Appl. Immunol., 1975; 49: 1.
44. Yakovlev M. Yu. Elements of endotoxin theory of human physiology and pathology: systemic endotoxinemia, endotoxin aggression and endo-toxin insufiiciancy. J. Endotoxin Res., 2000; 6; 2: 120.
45. Yakovlev M. Yu. Elements of endotoxin theory of human physiology and pathology systemic endotoxinemia, endotoxin aggression and endo-toxin insufficiency. The Bull. of CDS, Moscow-Paris. 2000; 2: 5.
46. Stoll L.L, Denning G.M., Weintraub N.L. Po-tential role of endotoxin as a proinflammatory mediator of atherosclerosis. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol., 2004; 24: 2227-2236.
47. Stoll L.L, Denning G.M., Weintraub N.L. Endotoxin, TLR4 signaling and vascular inflam-mation: potential therapeutic targets in cardio-vascular disease. Curr. Pharm. Des., 2006; 12: 4229-4245.
48. Wiedermann C.J., Kiechl S., Schratzberger P. et al. The Role Of Immune Activation In Endo-toxin-Induced Atherogenesis. Journ. of Endotox. Res., 2001; 7: 322-326.
49. Michel О., Ginanni R., Duchateau J. et al. Do-mestic endotoxin exposure and clinical severity of asthma. Clin. Exp. Allergy., 1991; 21: 441–448.
50. Iinuma K., Sato T., Akimoto N. et al. Induction of inflammatory reactions by lipopolysaccharide in hamster sebaceous glands and pilosebaceous units in vivo and in vitro. Exp. Dermatol., 2010; 19: 1107-1109. 
51. Sato T., Shirane T., Noguchi N. et al. Novel anti-acne actions of nadifloxacin and clindamy-cin that inhibit the production of sebum, prosta-glandin E(2) and promatrix metalloproteinase-2 in hamster sebocytes. J. Dermatol., 2012; 39: 774-780. 
52. Vaarala O., Atkinson M.A., Neu J. The Perfect Storm for type 1 diabetes the complex interplay between intestinal microbiota, gut permeability, and mucosal immunity. Diabetes, 2008; 57: 2555.
53. Zipris D. Innate immunity and its role in type 1 diabetes. Curr. Opin. Endocrinol. Diabetes Obes., 2008; 15; 4: 326.
54. Devaraj S., Dasu M.R., Park S.H., Jialal I. Increased levels of ligands of Toll-like receptors 2 and 4 in type 1 diabetes. Diabetologia, 2009; 52; 8: 1665.
55. Chang Y.C., Tsai M.H., Sheu W.H. et al. The Therapeutic Potential and Mechanisms of Action of Quercetin in Relation to Lipopolysaccharide-Induced Sepsis In Vitro and In Vivo. PLoS One, 2013; 19; 8: e80744.
56. Likhoded V., Anikhovskaya I., Salachov I. et al. Screening Endotoxin Test-System SOIS-IFA in Differential Diagnostics Hidden Diseases and Choice of Therapy Tactics. Journ. of Endotoxin Res., 2000; 6; 2: 121.
57. Anikhovskaya I., Yakovlev M. Screening endo-toxin test system SOIS-IFA in differential diag-nostics of hidden diseases. J. Endotoxin Research, 2000; 6; 2: 120.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ