Հելմինթոզներ

Առաձին հելմինթոզների տարածվածության աստիճանը կախված է բնակլիմայական պայմաններից, սակայն հիմնական պատճառը սանիտարակենցաղային գործոնն է՝ բնակչության կենցաղային սովորույթները, բնակավայրի սանիտարական վիճակը, պայմանները և այլն։
Որդերը մարդու օրգանիզմում բազմապիսի ազդեցություն ունեն։ Նրանք ախտահարում են օրգանիզմը մեխանիկական և թունավորման ճանապարհով, բարդացնում հիվանդությունների ընթացքը, իջեցնում դիմադրողականությունը, կլանում սննդանյութերի և վիտամինների որոշ քանակը։

Ասկարիդոզ

Հարուցիչն ասկարիդն է, որը դասվում է ամենախոշոր նեմատոդների (կլոր որդերի) դասին։ Ասկարիդները բարակ աղիքներում ապրող պարազիտներ են։ Նրանց թիվը կարող է լինել եզակի, բայց առանձին դեպքերում կարող է հասնել նույնիսկ հարյուրների։ Ասկարիդները սնվում են աղիքների պարունակությամբ և կլանում են բարակ աղիքների լորձաթաղանթի մակերեսային շերտերը։ Աղիքներում էգ ասկարիդը բեղմնավորված ձվեր է դնում, որոնք կղանքի հետ արտաթորվում են։ Արտաքին միջավայրում, սովորաբար հողում, սաղմը ձվի մեջ հասունանում է և դառնում ինվազիոն հարսնյակ։ Որպեսզի ասկարիդի ձվերը զարգանան մինչև ինվազիոն փուլը, անհրաժեշտ են արտաքին միջավայրի բարենպաստ պայմաններ՝ ջերմաստիճանը 12-36° (լավագույնը՝ 24-26°), բավարար խոնավություն և թթվածին։ Ասկարիդի ձվի զարգացումը տևում է 10-12 օր։ Հասուն ձվերից հարսնյակների դուրս գալը կատարվում է մարդու բարակ աղիքում։

Ասկարիդների ինվազիայի hիմնական գործոններն են հողը, բանջարեղենը, ջուրը և ճանճերը։ Ասկարիդի ձվերով խիստ կեղտոտված են զուգարանների շրջապատի hոդը, բանջարանոցները, և ընդհանրապես անբավարար սանիտարական վիճակում գտնվող տեղանքը։ Այդպիսի վայրերում երեխաները խաղալով hեշտությամբ են կեղտոտում ձեռքերը ասկարիդների ձվերով և վարակվում։ Ասկարիդոզի փոխանցման գործոններ կարող են լինել նաև ասկարիդի ձվերով պատաhականորեն վարակված տնային գործածության իրերը և սննդամթերքը։ Ձվերը կարող են անցնել սենյակի փոշիով, կոշիկների ներբաններով։ Ասկարիդի ձվերը սննդամթերքի վրա են փոխադրում ճանճերը։ Այսպիսով, ասկարիդոզի տարածումը սերտորեն կապված է տարվա եղանակից և կենցաղային սանիտարահիգիենիկ պայմաններից։

Հասուն ձվերից դուրս եկած հարսնյակները աղիքների պատից ներթափանցում են արյունատար անոթների մեջ, ապա երակային մազանոթներով անցնում դռներակ, այնտեղից էլ լյարդ և ստորին սիներակով մտնում աջ նախասիրտ։ Սրտից թոքային զարկերակով հարսնյակներն անցնում են թոքերի մազանոթները, ակտիվորեն թափանցում ալվեոլների լուսանցքը, միգրացիայի են ենթարկվում բրոնխիոլներով և բրոնխներով, հայտնվում են շնչափողում, որտեղից թարթչավոր էպիթելի օգնությամբ շարժվում են դեպի բերանի խոռոչ և այնտեղ էլ` խառնվելով թքի հետ, կուլ են տրվում ու անցնում աղիքները։ Ասկարիդների հարսնյակների միգրացիան տևում է 10-12 օր, իսկ ձվերը կուլ տալուց հետո աղիքներում ասկարիդների զարգացումը՝ 75-90 օր։ Մարդու աղիքներում ասկարիդն ապրում է մոտավորապես մեկ տարի, որից հետո ոչնչանում է և օրգանիզմից հեռացվում կղանքով։

Ասկարիդի (ինչպես նաև մյուս հելմինթների) ախտաբանական ազդեցությունը մանկան օրգանիզմի վրա արտահայտվում է թունավոր և մեխանիկական ազդեցությամբ։

Ասկարիդոզի կլինիկական պատկերում տարբերում են երկու փուլ`

—    միգրացիայի և
—    աղիքային։

Առաջին փուլը բնորոշվում է ալերգիկ բնույթի ախտանիշների երևան գալով, որպիսիք են մաշկի ցանավորումը և քորը, էոզինոֆիլիան, թոքերում էոզինոֆիլային ինֆիլտրատները և այլն։

Երկրորդ փուլի արտահայտությունները չափազանց բազմազան են։ Որոշ դեպքերում հիվանդությունն ընթանում է առանց բացահայտ ախտանիշների։

Երեխաների մոտ տարբեր ուժգնության փորացավեր էն լինում, հատկապես պորտի շրջանում։ Հաճախ առաջանում են դիսպեպտիկ երևույթներ, առատ թքահոսություն, հատկապես առավոտյան ժամերին՝ սրտխառնություն, փսխում։ Ասկարիդոզի գրեթե բոլոր դեպքերում լինում են նյարդային համակարգի ախտահարման երևույթներ՝ գրգռվածություն, ցրվածություն, անհանգիստ քուն, ատամների կրճտացում և այլն։

Ծայրամասային արյան քննությամբ երբեմն նկատվում են հեմոգլոբինի և էրիթրոցիտների քանակի պակասում, լեյկոպենիա, էոզինոֆիլիա, ԷՆԱ-ի բարձրացում։

Ասկարիդոզի հետևանքով կարող են առաջանալ հետևյալ բարդությունները՝ աղիքների անանցանելիություն, թափածակող պերիտոնիտ, լեղուղիների և շնչական ուղիների խցանում և այլ ավելի հազվակի երևույթներ։

Ախտորոշումը կատարվում է ինչպես կլինիկական տվյալների, այնպես էլ կղանքում ասկարիդի ձվերի հայտնաբերման հիման վրա։ Հիվանդությունը կասկած չի հարուցում, եթե երեխայի կղանքում ասկարիդներ են նկատվում։ Գրականության մեջ նկարագրվող շճաբանական և ռենտգենաբանական մեթոդները գործնական մեծ նշանակություն չունեն։

Բուժումը։ Ասկարիդոզի բուժման նպատակով օգտագործվում են պիպերազին, լևամիզոլ, կոմբանտրին։ Պիպերազինը նշանակում են հետևյալ դեղաչափերով. մինչև մեկ տարեկան երեխաներին՝ 0,4 գ, 2-3 տարեկան` 0,6 գ, 4-5 տարեկան` 1 գ, 6-8 տարեկան` 1,5 գ, 9-12 տարեկան` 2 գ, 13-15 տարեկան` 2,5-3գ, օրվա ընթացքում։ Օրվա դեղաչափը տրվում է 2 նվագով և 2 ժամյա ընդմիջումով, ուտելուց 1/2-1 ժամ անց։ Բուժման տևողությունը 2-3 օր է։ Առանձին դեպքերում բուժման կուրսը կարելի է շարունակել մինչև 5 օր։
Լևամիզոլը (դեկարիս) նշանակում են 2,5 մգ/կգ միանվագ, ուտելուց հետո։ Կոմբանտրինը (պիրանտել) տալիս են միանվագ, ուտելուց հետո 10 մգ/կգ դեղաչափով։

Որոշ հեղինակների տվյալներով բավական արդյունավետ է թթվածնային բուժումը (Ն. Կրավեց և ուրիշներ)։
Առավոտյան քաղցած ժամանակ երեխայի պառկած վիճակում ստամոքսի մեջ քթով կամ բերանով անց են կացնում բարակ զոնդ (№12)։ Այդ զոնդով թթվածնի ներմղման համար օգտագործում են Բոբրովի ապարատը։ Ներմուծվող թթվածնի քանակը կախված է երեխայի տարիքից։ Կյանքի յուրաքանչյուր մեկ տարվա հաշվով նշանակվում է 100-150 մլ թթվածին։ Այն ներմուծվում է դանդաղ, 150- 200-ական մլ՝ 2-3 րոպե ընդմիջումներով, որից հետո զոնդը արագությամբ հանվում է։ 1,5-2 ժամվա ընթացքում հիվանդը պետք է գտնվի հորիզոնական դիրքում։ Թթվածնային բուժումը նպատակահարմար է անցկացնել 2 օր։ Դրանից հետո ասկարիդները թափվում են 2-3-րդ օրը, հազվադեպ՝ մինչև 10-11-րդ օրը։ Այս բուժումը հակացուցված է ստամոքսի և 12-մատնյա աղիքի խոցային հիվանդության սրացման փուլում, ինչպես նաև ստամոքսաաղիքային համակարգի սուր հիվանդությունների դեպքում։

Ասկարիդոզի միգրացիայի փուլում օգտագործվում են հակաալերգիկ դեղամիջոցներ (դիմեդրոլ, կալցիումի քլորիդ, կալցիումի գլյուկոնատ):

Դիֆիլոբոթրիոզ

Հարուցիչները Diphylabothridae ընտանիքին պատկանող 11 տեսակի որդեր են։ Նրանցից ամենատարածվածը լայն երիզորդն է (Diphylabothrium Iatum), որն ամենաերկար որդն է, երկարությունը հասնում է 8-10 մ, իսկ երբեմն նույնիսկ՝ 20 մ։

Լայն երիզորդի ձվերը կղանքի հետ ընկնում են արտաքին միջավայր և շարունակում են զարգանալ միայն այն դեպքերում, երբ նրանք ընկնում են սառը հոսող ջրի կամ կանգնած ջրամբարի մեջ։ Բարենպաստ պայմանների դեպքում ձվի մեջ տեղի է ունենում հարսնյակի զարգացման առաջին փուլը՝ կորացիդը, որից հետո նա հեռանում է ձվից և իր թարթիչների միջոցով ազատ լողում ջրում։ Հետագայում կորացիդը կլանվում է ցիկլոպների կողմից։ Ցիկլոպի աղիքներից կորացիդը ներ է թափանցում մարմնի խոռոչը, որտեղ 2-3 շաբաթվա ընթացքում փոխարկվում է հարսնյակի՝ պրոցերկոիդի։ Հետագա զարգացումը տեղի է ունենում լրացուցիչ տիրոջ՝ ձկան մարմնում։ Ձուկը կուլ է տալիս հարսնյակներով վարակված ցիկլոպներին։ Պրոցերկոիդները ներ են թափանցում ձկան աղիքի պատից և տեղակայվում մկաններում, ձկնկիթում կամ ներքին օրգանների մակերեսին։ Այստեղ նրանք վեր են ածվում երրորդ շրջանի հարսնյակների` պլերոցերկոիդների։

Մարդը վարակվում է լայն երիզորդի հարսնյակներով վարակված կիսահում, լավ չեփած և չտապակված ձուկ ուտելու հետևանքով։
Դիֆիլոբոթրիոզի, ինչպես և մյուս հելմինթոզների դեպքում, երեխաները գանգատվում են որովայնի ցավերից, սրտխառնությունից, ախորժակի վատացումից։ Նկատվում է նյարդային համակարգի խանգարում՝ ընդհանուր թուլություն, գլխացավեր, երբեմն էպիլեպտիկ բնույթի նոպաներ։ Դիֆիլոբոթրիոզը, ի տարբերություն մյուս հելմինթոզների, կարող է առաջացնել ծանր չարորականման սակավարյունություն։ Այդպիսի դեպքերում մաշկը խիստ գունատվում է, լյարդը և փայծաղը՝ մեծանում։ Սակավարյունությունից բացի լինում են նաև արյան գույնի բարձր ցուցանիշ, էոզինոֆիլիա, անիզոցիտոզ, պոյկիլոցիտոզ, էրիթրոցիտային շարքի երիտասարդ տարրեր։ Հաճախ նաև դիֆիբլոբոթրիոզի չարտահայտված ձևեր են հանդիպում։

Ախտորոշումը հիմնավորվում է կղանքում լայն երիզորդի ձվերի, ինչպես նաև երիզորդի հատվածների հայտնաբերմամբ։ Պատանիների խիստ արտահայտված սակավարյունությունը ցուցում է դիֆիլոբոթրիոզի վերաբերյալ հետազոտությունների կատարման համար։

Բուժումը։ Դեհելմինթացման նպատակով օգտագործվում է ֆենասալ՝ մինչև 5 տարեկան` 0,5-1 գ, 6-9 տարեկան` 1,5 գ, 10 տարեկան և բարձր՝ 2 գ։ Արտահայտված սակավարյունության դեպքում նշանակվում են վիտամին B12, hեմոստիմուլին, հեմատոգեն։

Էնտերոբիոզ

Հարուցիչը սրատուտն է (Enterobius vermicularis), որը փոքր, սպիտակ գույնի որդ է (էգի երկարությունը 9-12 մմ է)։
Սրատուտը տեղակայվում է բարակ աղիքի ստորին hատվածներում, hաստ աղիքի սկզբնամասերում և որդանման ելունում։ Սնվում է աղիքների պարունակությամբ և հնարավոր արյունակլանիչ է (ֆակուլտատիվ հեմատոֆագ)։ Մարդը վարակվում է սրատուտի հասուն ձվերը կուլ տալով, որոնք շարժուն հարսնյակներ են պարունակում։ Վարակի միակ աղբյուրը էնտերոբիոզով հիվանդ մարդն է։ Սրատուտի ձվերը արտաքին միջավայրում բավականին կայուն են, ուստի հիվանդը վտանգ է ներկայացնում ինչպես ընտանիքում, այնպես էլ մանկական կոլեկտիվում։

Մարսողական հյութերի ազդեցության տակ հարսնյակը դուրս է գալիս ձվից և ամրանում աղիքի լորձաթաղանթին։ Հասուն էգերն աղիքների պարբերական կծկման հետևանքով իջնում են ուղիղ աղիքը, որտեղից ակտիվ շարժումներով դուրս են գալիս հետանցքից և ձվեր դնում հետանցքի ծալքերում ու շեքում։ Այդ գործողությունը հաճախ կատարվում է գիշերը, երեխայի քնած ժամանակ, երբ հետանցքի սեղմանի մկանները որոշ չափով թուլացած են։

Էգերի ակտիվ շարժումներն առաջացնում են ուղիղ աղիքի և հետանցքի շրջակայքի ուժեղ քոր։ Այսպիսով, որդի հասուն ձվերը փոխանցվում են եղունգներին և մատներին, իսկ վերջիններից էլ՝ հաճախ բերանի խոռոչ և տեղի է ունենում ինքնավարակում։ Բացի ինքնավարակումից հիվանդը կարող է կեղտոտ ձեռքերով վարակել սննդամթերքը, տնային գործածության իրերը, խաղալիքները, և այսպիսով, վարակել շրջապատի անձանց։ Սրատուտի ձվերն ընկնում են նաև անկողնային և անձնական սպիտակեղենի վրա, իսկ սպիտակեղենը թափ տալու դեպքում փոշու հետ նստում են շրջապատի առարկաների վրա։

Գոյություն ունի մի տեսակետ, ըստ որի կարող են լինել նաև հետինվազիոն վարակման դեպքեր, երբ պերիանալ շրջանում երկար ժամանակ մնացած ձվերից դուրս եկած հարսնյակները նորից դեպի աղիքներ են սողում։
Էնտերոբիոզը բավականին տարածված հելմինթոզ է։ Այն հատկապես հաճախ է հանդիպում երեխաների մոտ, քանի որ նրանց հիգիենիկ սովորույթներն այնքան էլ կազմակերպված չեն։

Էնտերոբիոզի կլինիկական պատկերը կախված է ինվազիայի ինտենսիվությունից և օրգանիզմի անհատական ռեակցիայից։ Այս հելմինթոզի ամենահաճախ հանդիպող և հիմնական կլինիկական արտահայտությունը հետանցքի քորն է օրվա գիշերային ժամերին, քնելուց առաջ կամ քնի մեջ։ Սրատուտի նոր սերունդների զարգացման ցիկլի հետ կապված, յուրաքանչյուր 2-3 շաբաթը մեկ անգամ ուժեղ քորը կրկնվում է։ Բացի քորից, հիվանդների մոտ նկատվում են փորացավեր, երբեմն լորձախառն լուծ, ախորժակի անկում։ Կարող են զարգանալ նյարդային համակարգի ախտահարման երևույթներ՝ գրգռվածություն, գլխացավեր, ատամների կրճտոց, ակամա միզարձակություն և այլն։ Աղջիկների մոտ սրատուտը կարող է սողալ սեռական ճեղքը և առաջացնել վուլվովագինիտ։ Շեքի շրջանի ուժեղ քորը կարող է պատճառ դառնալ օնանիզմի։

Ինտենսիվ ինվազիայի դեպքում աղիքի հյուսվածքի վրա եղած մեխանիկական ազդեցությունը կարող է զուգորդվել մանրէների ներթափանցմամբ և պատճառ հանդիսանալ բորբոքային փոփոխությունների։ Հայտնի է սրատուտի դերը որդանման ելունի բորբոքման (ապենդիցիտ) մեխանիզմում։

Էնտերոբիոզի ախտորոշումը ճշտվում է կղանքում սրատուտի ձվերի հայտնաբերմամբ։ Սակայն պետք է հիշել, որ քննությունների բացասական արդյունքը չի ժխտում էնտերոբիոզի առկայությունը։ Էնտերոբիոզի ախտորոշման ամենաստույգ մեթոդը շուրջսրբանային ծալքերի քերուկի հետազոտումն է։ Ախտորոշման ճիշտ միջոց է նաև կղանքում սրատուտի հայտնաբերումը։

Գոյություն ունի բուժկանխարգելիչ միջոցառումների երկու փուլ.

1)    հիվանդի աղիքներից սրատուտների հեռացումը,
2)    սրատուտի ձվերի հեռացումն ու ոչնչացումը՝ ինքնավարակումը կանխելու նպատակով։

Հելմինթավերացման նպատակով օգտագործում են պիպերազին, պիրվինի պամոատ և կոմբանտրին։ Պիպերազինը նշանակվում է նույն դեղաչափերով, ինչ որ ասկարիդոզի բուժման ժամանակ՝ 1-3-5-օրյա ցիկլերով, 7 օր ընդմիջումով։ Պիրվինի պամոատը (վանկվին) նշանակում են 5 մգ, իսկ կոմբինատրինը՝ 10մգ/կգ, միանվագ, ուտելուց հետո։ Հիվանդության համառ ընթացքի դեպքում խորհուրդ է տրվում բուժումը կրկնել 2 շաբաթ հետո։ Բուժման ընթացքում ինքնավարակումից խուսափելու համար ամեն օր պետք է փոխել հիվանդի անձնական և անկողնային սպիտակեղենը։

Հիմենոլեպիդոզ

Առաջանում է գաճաճ երիզորդից՝ Hymenolepis nana (hին անվանումը՝ Taenia nana) : Գաճաճ երիզորդի երկարությունը hաճախ 15-20 մմ է։ Պարազիտի զարգացումը, ի տարբերություն մյուս ցեստոդների, կատարվում է առանց միջանկյալ տիրոջ առկայության։ Գաճաճ երիզորդը պարազիտ կյանք է վարում մարդու բարակ աղիքների ստորին հատվածում։ Հասուն անդամիկները քայքայվում են աղիքներում և կղանքի հետ մեծ քանակությամբ ձվեր են արտազատում արտաքին միջավայր։ Ձվերը արտաքին միջավայրում հետագա զարգացում են պահանջում։

Մարդու աղիքներն ընկած գաճաճ երիզորդի ձվից անջատվում է սաղմը, որը թափանցելով աղիքի թավիկի մեջ, որոշ ժամանակ անց վեր է ածվում հասուն պարազիտի։ Այսպիսով, գաճաճ երիզորդի ամբողջ զարգացումը՝ ձվից մինչև հասուն շրջան, տեղի է ունենում մարդու օրգանիզմում։

Երեխայի աղիքներում գաճաճ երիզորդը սովորաբար լինում է մեծ քանակությամբ։

Հիմենոլեպիդոզի տարածման ուղին նման է էնտերոբիոզին, բայց գաճաճ երիզորդի ձվերը, ի տարբերություն սրատուտի ձվերի, ավելի անկայուն են արտաքին միջավայրում և արագ ոչնչանում Են։ Նրանք չեն լինում բանջարեղենի, մրգերի վրա, հողում։ Գաճաճ երիզորդի ձվերով երեխայի ձեռքերը կեղտոտվում են հիվանդի գիշերանոթից օգտվելիս, զուգարանում կամ հիմենոլեպիդոզով հիվանդի հետ անմիջապես շփվելիս։ Քանի որ երեխաների կենցաղահիգիենիկ սովորությունները հաճախ դեռևս թերի են, այդ իսկ պատճառով նրանք ավելի հեշտ են վարակվում, քան մեծերը և ավելի դժվար են բուժվում, որովհետև անընդհատ տեղի են ունենում ինքնավարակում (աուտոինվազիա):

Հիմենոլեպիդոզի կլինիկական պատկերը բազմազան է։ Ամենից հաճախ նկատվում են ստամոքսաաղիքային համակարգի խանգարման երևույթներ։ Երեխաները գանգատվում են որովայնի ցավերից, որոնք տեղակայվում են պորտի շուրջը կամ նրանից աջ և նոպայաձև բնույթ են ունենում։ Հաճախ դիտվում է փորլուծություն, երբեմն լորձի և արյան խառնուրդով։ Լինում են նյարդային երևույթներ, ուշագնացություն, էպիլեպսիային նմանվող նոպաներ և այլն։

Բուժումը։ Օգտագործվում է ֆենասալ, արական պտերի մզվածքի (Extr. Filicis maris), դդմի սերմեր։ Ճիճվաթափության հիմնական սկզբունքը կրկնակի, ցիկլային ձևով անցկացվող բուժումն է 4-7 օրյա ընդմիջումով։ Բուժումից մեկ ամիս hետո անhրաժեշտ է անց կացնել մեկ hակառեցիդիվային ցիկլ։ Այդ ցիկլերի միջև ընկած ժամանակաշրջանում նշանակվում են օրգանիզմի դիմադրողականությունը բարձրացնող միջոցներ՝ B խմբի վիտամիններ, ասկորբինաթթու, կալցիումի գլիցերոֆոսֆատ և այլն։

Ֆենասալը նշանակվում է. օրական (միանվագ) մինչև 5 տարեկան՝ 0,5-1 գ, 6-9 տարեկան՝ 1-1,5 գ, 10-12 տարեկան՝ 1,5-2գ և 13-15 տարեկան՝ 2 գ։ Ֆենասալը տրվում է վաղ առավոտյան կամ գիշերը քնելուց առաջ։ Առաջին դեպքում պատրաստուկն ընդունվում է քաղցած։ Երկրորդ դեպքում թեթև ընթրիքից 3 ժամ hետո hիվանդն ընդունում է ջրի մեջ լուծված 1/4 թեյի գդալ սոդա և 10 րոպե hետո քաղցր ջրի մեջ լուծված ֆենասալ։ Լուծողական չի նշանակվում։

Արական պտերի մզվածքով բուժումը կատարվում է երեք ցիկլով և 7-օրյա ընդմիջումով։ Յուրաքանչյուր ցիկլի տևողությունը 3 օր է՝ 2 օր հիվանդի նախապատրաստում և 1 օր դեղորայքի ընդունում։ Պատրաստուկը տրվում է հետևյալ դեղաչափերով. 3-4 տարեկանում` 0,3գ, 5-6 տարեկանում` 0,5գ, 7-8 տարեկանում` -0,6 գ, 9-10 տարեկանում` 0,7 գ, 11-12 տարեկանում` 0,9 գ 13-14 տարեկանում` 1,0 գ, 15 տարեկան և բարձր` 1,5 գ։

Դդմի սերմերով բուժումը սկսելուց 2 օր առաջ երեխային նշանակում են առանց բանջարեղենի և մրգերի սնունդ, ամեն օր առավոտյան կատարելով հոգնա, իսկ երեկոյան` տալով աղային լուծողական։ Հում դդմի սերմերը մաքրում են կեղևից, իսկ կանաչ թաղանթը թողնում են։ Մինչև 3-4 տարեկան երեխաներին նշանակում են 75 գ, 5-7 տարեկան` 100գ, 8-10 տարեկան` 150գ, 11-15 տարեկան` 200-250 գ։ Սերմերի անհրաժեշտ քանակությունը տրորվում է սանդում (կարելի է տրորել փոքր բաժիններով), ավելացնում են 50-100 գ մեղր, մուրաբա կամ ջեմ և տալիս են երեխային ուտելու։ Սերմերն ուտելուց 4 ժամ հետո երեխային աղային լուծողական են տալիս և ½ ժամ անց, կղման գործողությունից անկախ կատարում են հոգնա։ Ստամոքսի առաջին գործելուց հետո երեխային թույլատրվում է կերակրել։

Դդմի սերմերը կարելի է տալ և չմաքրված ձևով։ Այս դեպքում սերմերի անհրաժեշտ քանակությունը աղում են մսաղացով, վրան ավելացնում կրկնակի քանակությամբ ջուր և թույլ կրակի վրա 1,5-2 ժամվա ընթացքում գոլորշիացնում առանց եռացման։ Ստացված զանգվածը քամում են մառլայով, որից հետո եփուկի մակերեսից հեռացնում ճարպը։ Եփուկը խմեցնում են դանդաղ, 20-30 րոպեի ընթացքում։ Եփուկը ընդունելուց 3 ժամ հետո տրվում է լուծողական, իսկ ½ ժամ հետո էլ կատարվում է հոգնա;

Օգտագործման այս եղանակի ժամանակ սերմերը նշանակվում են հետևյալ քանակով. 3-4 տարեկանում 100-150գ, 5-7 տարեկանում` 200 գ, 10 տարեկանում` 300 գ։

Տենիարինխոզ

Հարուցիչը եզան երիզորդն է։ Սա մարդու ամենախոշոր հելմինթներից է, որի երկարությունը հասնում է 6-7 մետրի, լայնությունը՝ 1-2 մմ։

Եզան երիզորդի վերջնական տերը մարդն է, իսկ միջանկյալը՝ խոշոր եղջերավոր անասունները։
Հասուն հելմինթը պարազիտային կյանք է վարում բարակ աղիքներում։ Ձվերով լցված հասուն անդամիկներն անջատվում են պարազիտից և դուրս գալիս արտաքին միջավայր։ Անդամիկների արտազատումը կարող է տեղի ունենալ ոչ միայն արտաթորման ժամանակ, այլև հետանցքից՝ ինքնուրույն ձևով։

Սաղմը ձևավորվում է եզան երիզորդի ձվերում, այդ իսկ պատճառով արտաքին միջավայրում նա այլևս զարգացման չի ենթարկվում։ Որպեսզի սաղմը դառնա հարսնյակ, անհրաժեշտ է, որ երիզորդի ձվերն ընկնեն խոշոր եղջերավոր անասունների օրգանիզմը։ Կենդանու աղիքներում անդամիկները մարսվում են, օնկոսֆերան ձվից դուրս է գալիս, աղիքի պատով անցնում արյան կամ ավշի մեջ և տարածվում օրգաններում ու հյուսվածքներում։ Օնկոսֆերաների հիմնական զանգվածը տեղակայվում է միջմկանայհն շարակցական հյուսվածքում, որտեղ շարունակում է աճել ու վերափոխվել հարսնյակների՝ ֆինաների կամ ցիստիցերկների։ Ցիստիցերկի կյանքի տևողությունը 3-6 տարի է։

Մարդը եզան երիզորդով վարակվում է սննդի մեջ հում կամ լավ չեփված, չտապակված և կենսունակ ֆինաներ պարունակող տավարի մսից։
Մարդու աղիքներում մարսողական հյութերի և լեղու ազդեցության տակ ֆինայի մեջ գտնվող սկոլեքսը դուրս գալով իր պարկից, կպչում է աղիքի լորձաթաղանթին։ Անդամիկները սկսում են աճել գլխիկից և 2-3 ամիս հետո զարգանում է հասուն պարազիտը, որն ապրում է մի քանի տասնյակ տարի։

Մարդու օրգանիզմում մեծ մասամբ հանդիպում է 1 եզան երիզորդ, բայց կարող են լինել և մի քանիսը։

Սկզբնական շրջանում հիվանդությունն ընթանում է առանց նշանների։ Հետագայում առաջ են գալիս ոգնածություն, գլխապտույտ, մարմնի զանգվածի կորուստ, սրտխառնություն, առավոտյան ցավեր էպիգաստրալ շրջանում, երբեմն՝ փսխում։ Կարող է լինել լուծ կամ փորկապություն։   

Ախտորոշումը կատարվում է կղանքի քննությամբ։ Հաճախ հիվանդն ինքն է հայտնաբերում սպիտակ, լապշայի նմանվող անդամիկների արտազատումը։

Բուժումը։ Նույնն է, ինչ հիմենոլեպիդոզի ժամանակ։

Տրիխինելոզ

Հարուցիչը փոքր, կլոր հելմինթ է (Trichinella spiralis): Անզեն աչքով պարազիտը համարյա անտեսանելի է (էգի երկարությունը 3-4 մմ է, արուինը՝ 1,4-1,6 մմ)։

Իր զարգացման համար տրիխինելան կարիք ունի միջանկյալ տիրոջ, ընդ որում, նույն կենդանի օրգանիզմը սկզբում վերջնական է, իսկ հետո նաև՝ միջանկյալ տեր։ Տրիխինելաները պարազիտ կյանք են վարում ոչ միայն մարդու, այլ խոզերի, շների, կատուների, առնետների և այլ կենդանիների օրգանիզմում։

Հասուն տրիխինելան տիրոջ բարակ և կույր աղիքներում է գտնվում։ Բեղմնավորումից հետո էգը գլխային ծայրով ներ է թափանցում աղիքի պատի մեջ և 1 շաբաթ հետո ծնում է կենդանի հարսնյակ՝ երիտասարդ տրիխինելա։ Ծնված տրիխինելան անցնում է ավշի մեջ, այնուհետև արյան հոսք և տարածվում ամբողջ օրգանիզմում։ Մազանոթների միջոցով տրիխինելան միջաձիգ զոլավոր մկանների մեջ է անցնում, որտեղ նա մեծանում և ինվազիայից երեք շաբաթ անց ոլորվում է սպիրալի ձևով։ Տրիխինելայի շուրջն առաջանում է պատիճ, որը վեց և ավելի ամիսներ հետո կրակալվում է։ Հատկապես հաճախ են ախտահարվում ստոծանու, կոկորդի, լեզվի, աչքերի և միջկողային մկանները:   
Տրիխինելայի հետագա զարգացման համար անհրաժեշտ է, որ նա ընկնի այլ կենդանու աղիքների մեջ, որտեղ նրա պատիճը մարսողական հյութերի ազդեցության տակ քայքայվում է և տրիխինելան անցնում է իր հասուն վիճակին։

Մարդը սովորաբար վարակվում է տրիխինելոզով վարակված վատ մշակված խոզի միս օգտագործելիս։ Խոզերի վարակումը, ամենայն հավանականությամբ, տեղի է ունենում այն դեպքերում, երբ նրանք ուտում են վարակված տնային և վայրի կենդանիների մնացորդներ, ինչպես նաև՝ առնետներ, միջատներ։

Հիվանդության կլինիկան կախված է օրգանիզմ անցած կենսունակ տրիխինելաների քանակից։ Հիվանդության ընթացքում տարբերում ենք երեք շրջան.

1.    գաղտնի,
2.    սուր,
3.    առողջացման կամ մահվան։

Գաղտնի շրջանում հիվանդները սովորաբար գանգատներ չեն ունենում, երբեմն կարող են լինել սուբֆեբրիլ ջերմություն, ընդհանուր թուլություն, վատ ինքնազգացում, սրտխառնություն։ Այս շրջանը տևում է միջին հաշվով 2-3 շաբաթ, բայց երբեմն կարող է ձգձգվել մինչև 7 շաբաթ։

Տրիխինելոզի սուր շրջանի համար բնորոշ է կոպերի այտուցը։ Կարող են այտուցվել նաև ձեռքերը, ամորձապարկը, գոտկատեղը։ Այտուցի հետ միաժամանակ բարձրանում է ջերմությունը՝ 39° և ավելի։ Ջերմությունը կարող է պահպանվել 2-3 շաբաթ, երբեմն մի քանի ամիս։ Կոպերի այտուցը հաճախ զուգորդվում է կոպերի, շաղկապենու գերարյունությամբ ու այտուցով։ Կլինիկական պատկերը կախված է այս կամ այն մկանախմբերի ախտահարումից, ըստ որում մկանների ախտահարման մեջ նկատվում է որոշակի հաջորդականություն, սկզբում ախտահարվում է մեկ մկանախումբն, ապա՝ ուրիշները։ Լեզուն դաոնում է ցավոտ, դժվարանում է խոսակցությունն, առաջանում է ծամիչ մկանների կծկանք, ակնագնդերի շարժումների սահմանափակում։

Հիվանդության սուր շրջանում կարող են լինել փորացավեր, լուծ, նյարդային համակարգի խանգարում՝ գրգռվածություն, մենինգիալ ախտանիշներ։ Այս շրջանում հիվանդության մշտական նշան է էոզինոֆիլիան, որը կարող է լինել խիստ արտահայտված և պահպանվել մի քանի ամիս։

Մահը կարող է վրա հասնել հիվանդության 4-7 շաբաթում, բարդությունների (թոքաբորբեր, սուր միոկարդիտ, էնցեֆալիտ, անոթների թրոմբոզ) հետևանքով։

Բուժումը։ Նշանակվում է թիաբենդազոլ (մինթեզոլ)` օրական (միանվագ) 25 մգ/մգ, 2-3 օր տևողությամբ, վերմոքս՝ 3 օր, օրական 0,1 գ

Տրիխոցեֆալոզ

Հարուցիչը մաղագլուխն է՝ Trichocephalus trichiuris։ Մազագլուխը փոքր որդ է (էգի երկարությունը 35-55 մմ է, կարմրավուն երանգով գորշ գույն ունի։

Հասուն մաղագլուխները պարազիտային կյանք են վարում հաստ աղիքներում, կույր աղիքում, երբեմն՝ որդանման ելունում։ Ինտենսիվ ինվազիայի դեպքում նրանք անցնում են դեպի բարակ աղիքները։ Իր բարակ ծայրով մաղագլուխը ներթափանցում է աղիքի լորձաթաղանթի մեջ։ Այն հեմատոֆագ է, այսինքն՝ սնվում է արյունով։

Մազագլխի ձվերը արտազատվում են կղանքային զանգվածով, իսկ հարսնյակի ձևավորման պրոցեսը տեղի է ունենում արտաքին միջավայրում։ Ձվի հասունացման պրոցեսը տևում է 3 շաբաթ։ Երբ հասուն ձուն ընկնում է աղիքների մեջ, նրանից դուրս է գալիս հարսնյակը, որը զարգանում է և դառնում հասուն որդ։

Տրիխոցեֆալոզի վարակի աղբյուրը հիվանդ մարդն է։ Այս դեպքում ևս, ինչպես և ասկարիդոզի ժամանակ, վարակումը տեղի է ունենում մազագլխի ձվերով վարակված հողի, ջրի, բանջարեղենի և ճանճերի միջոցով։

Տրիխոցեֆալոզի դեպքում երեխաները գանգատվում են փորացավերից, որոնք կարող են տեղակայվել կույր աղիքի, որդանման ելունի, էպիգաստրալ շրջաններում։ Ցավերը երբեմն կրում են նոպայաձև բնույթ։ Հաճախ կարող են լինել նաև ախորժակի վատացում, սրտխառնություն, թքահոսություն, երբեմն` փսխում։

Հյուսվածքներում, պարազիտի ներթափանցման տեղում, կարող են զարգանալ բորբոքային փոփոխություններ, որոնք ուղեկցվում են աղիքի լորձաթաղանթի ինֆիլտրացիայով և այտուցով։ Այդ պատճառով էլ երեխաների որոշ մասի մոտ կարող են դիտվել էնտերիտի, կոլիտի, տիֆլիտի երևույթներ։ Կարող են նկատվել նյարդային համակարգի խանգարման երևույթներ՝ գրգռվածություն, անքնություն, գլխացավ, գլխապտույտ։

Կապված պարազիտի արյունով սնվելու առանձնահատկության հետ, ինտենսիվ ինվազիայի դեպքում կարող են զարգանալ հիպոքրոմ սակավարյունության երևույթներ։ Կղանքում կարող է լինել լորձ և արյուն։

Որոշ հիվանդների մոտ տրիխոցեֆալոզը կարող է թույլ արտահայտված ախտանիշներ ունենալ և հայտնաբերվել պատահաբար։

Բուժումը։ Օգտագործում են դիֆեզիլ, մեբենդազոլ, թթվածին, նաֆթամոն։ Դիֆեզիլը տրվում է մինչև 5 տարեկան երեխաներին 2,5 գ, 5 տարեկանից բարձր՝ օրական 5 գ 5 օրվա ընթացքում։ Սեբենդազոլը (վերմոքս) նշանակվում է 0,05 գ օրը 2 անգամ, ուտելու ժամանակ, 3 օր տևողությամբ։

Կիրառվում է նաև թթվածնային բուժում։ Երեխայի բուժումը սկսելուց առաջ երեկոյան ընթրիքից հետո կատարվում է մաքրող հոգնա։ Առավոտյան մինչև բուժման սկսելը երեխան ընդունում է թեթև նախաճաշ։ Ամեն օր թթվածին տալուց 20 րոպե առաջ կատարում են բարձրադիր մաքրող հոգնա, ապա ռետինե խողովակով 10-15 րոպե տևողությամբ աղիք է մտցվում թթվածին։ Թթվածինը տրվում է 6-7 օր, 100 մլ՝ կյանքի յուրաքանչյուր 1 տարվա հաշվով։ Թթվածին ստանալուց հետո երեխային պետք է պառկեցնել մեջքի վրա 2 ժամ։

Բուժական լավ արդյունք ստանալու համար խորհուրդ է տրվում թթվածնաբուժումը զուգորդել դիաթերմիայի հետ։ Էլեկտրոդներից մեկը դրվում է աջ զստափոսում, իսկ մյուսը՝ գոտկային շրջանում, հոսանքի ուժը՝ 0,6-1,2A ։ Պրոցեդուրան տևում է 30 րոպե։ Ընդամենը անց է կացվում բուժման 10 սեանս։ 5-րդ և 10-րդ սեանսից հետո նշանակվում է աղային լուծողական։

Նաֆթամոնը (ալկապար) տրվում է քաղցած վիճակում ուտելուց 3 ժամ առաջ։ Երեխաներին օրական (միանվագ) նշանակվում է մինչև 5 տարեկան` 2,5 գ, 6-8 տարեկան` 3 գ, 9-10 տարեկան` 4 գ, 11 տարեկան և բարձր` 5 գ։ Խորհուրդ է տրվում պատրաստուկը խառնել 30-50 մլ քաղցր ջրին (թեյ) և խմել միանգամից։ Նաֆթամոնը խմելուց հետո հիվանդը 3 ժամ պետք է գտնվի պառկած դիրքում։ Հինգ օրից հետո բուժումը կրկնվում է։ Լավ արդյունք է տալիս նաֆթամոնի զուգակցումը թթվածնի հետ։ Այս դեպքում նաֆթամոնը նշանակվում է կես դեղաչափով։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ