Ցածր ջերմաստիճանի ազդեցության հետևանքով կարող է առաջանալ մարմնի սահմանափակ հատվածների վնասում՝ ցրտահարում կամ մարմնի ընդհանուր սառեցում։

ՑՐՏԱՀԱՐՈՒՄ

Ցրտահարումը ցածր ջերմաստիճանի ազդեցության հետևանքով հյուսվածքների տեղային վնասումն է։ Ցրտահարմանը նպաստում են քամին, խոնավ կամ սեղմող հագուստը և կոշիկները։ Ցրտահարում կարող է առաջանալ նաև սառը առարկաների, նյութերի հետ շփումից։ Սովորաբար ցրտահարվում են մարմնի բաց հատվածները, որտեղ բարակ է ճարպային և մկանային շերտը՝ ականջները, այտերը, քիթը, կզակը, ձեռքի և ոտքի մատները:

Ցրտահարումը կարող է լինել մակերեսային, մասամբ թափանցող և խորը։ Մակերեսային ցրտահարումը ընդգրկում է միայն մաշկի վերին շերտը։ Մասամբ թափանցող ցրտահարման դեպքում վնասվում են մաշկի երկու շերտերը։ Խորը ցրտահարումների դեպքում, բացի մաշկից, վնասվում են նաև ենթամաշկային հյուսվածքները։ Ցրտահարման աստիճանը հնարավոր է որոշել միայն վնասված հատվածը տաքացնելուց հետո։ Ծանր դեպքերում ցրտահարումը կարող է հանգեցնել մարմնի ցրտահարված հատվածների հյուսվածքների մեռուկացման։

Աղյուսակ 13.3 Ցրտահարման աստիճանները

ՆՇԱՆՆԵՐԸ

• Ցրտահարման պահին և ցուրտ միջավայրում վնասված հատվածում ի հայտ են գալիս հետևյալ նշանները
• մաշկի սառնություն,
• այրող ցավ կամ զգայունության բացակայություն,
• մաշկի սպիտակադեղնավուն կամ կապտավուն երանգ,
• մոմանման մաշկ,
• փայտացած հյուսվածքներ։
• Վնասված հատվածի տաքանալուց հետո ի հայտ են գալիս նշաններ, որոնցով կարելի է որոշել ցրտահարման աստիճանը (Աղյուսակ 13.3)։

ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈԻԹՅՈՒՆԸ

Առաջին օգնության ցուցաբերումը պետք է սկսել ցրտահարումը հայտնաբերելուց անմիջապես հետո։

• Վնասված հատվածներից հեռացրեք խոնավ հագուստը, գուլպաները, ձեռնոցները։ Տուժածին հագցրեք չոր հագուստ, գուլպա, ձեռնոց կամ փաթաթեք վնասված հատվածը բրդյա գործվածքով։
• Հանեք զարդերը (մատանիները, ժամացույցը, այլ ջերմահաղորդիչ իրերը)։ Բացի այն, որ նրանք նպաստում են ջերմության կորստին, վնասված հատվածի տաքանալուց հետո առաջանում է այտուց, որից հետո հնարավոր չի լինի հեռացնել այդ զարդերը։
• Հնարավորության դեպքում տվեք տաք, քաղցր հեղուկներ։
• Տաքացրեք վնասված հատվածը մարմնի ջերմությամբ։ Ցրտահարված ձեռքերը կարելի է դնել տուժածի կամ ձեր թևատակերում, ոտքերի արանքում։ Ձեռքի ափով կարելի է ծածկել ցրտահարված քիթը, այտերը, ականջները կամ կզակը։ Տաքացրեք ցրտահարված հատվածը միայն այն դեպքում, երբ համոզված եք, որ ցրտահարված մասը կրկին չի սառելու։
• Տուժածին խորհուրդ տվեք ակտիվորեն շարժվել, քանի որ դա արագացնում է արյան շրջանառությունը, և լավանում է ցրտահարված հյուսվածքների արյունամատակարարումը։
• Տուժածին շտապ տեղափոխեք տաք միջավայր և հանեք հագուստն ու կոշիկները։

Տուժածին տաք միջավայր տեղափոխելուց հետո՝

• Ցրտահարված մասը դրեք 10°C ջրի մեջ։ 30 րոպեի ընթացքում ջուրը աստիճանաբար տաքացրեք մինչև 40°C։ Ուշադրություն դարձրեք, որ վնասված մասը չդիպչի ջրամանի պատերին և
  հատակին (նկ.13.1ա)։
• Ցրտահարված մասը զգուշորեն չորացրեք և ծածկեք փափուկ գործվածքով։ Եթե ցրտահարվել են ձեռքի կամ ոտքի մատները, փափուկ գործվածքով առանձնացրեք մատները միմյանցից
  (նկ.13.1բ)։ Մի' վնասեք բշտերը։
• Տվեք տուժածին տաք, քաղցր հեղուկներ։
• Այտուցը և ցավը նվազեցնելու նպատակով բարձրացրեք վնասված հատվածը։
• Ահազանգե'ք շտապ օգնություն կամ դիմե'ք բժշկի։ Հիշե'ք, ցրտահարման ծանրության աստիճանը բնորոշող նշանները կարող են ի հայտ գալ ժամեր անց, իսկ խորը ցրտահարման դեպքում պահանջվում է վիրաբուժական միջամտություն։
• Վերահսկեք տուժածի վիճակը, գրանցեք տվյալները և ցուցաբերեք համապատասխան առաջին օգնություն։

ԻՆՉ ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ ԱՆԵԼ

Մի՛ շփեք ցրտահարված հատվածը, հատկապես՝ ձյունով։ Շփումից կարող են առաջանալ հյուսվածքների լրացուցիչ վնասվածքներ։ Քանի որ ցրտի ազդեցությունից վնասված հյուսվածքներում առաջանում են սառույցի բյուրեղիկներ, շփման ժամանակ դրանք կարող են վնասել բջիջները։ Ձյունով շփման դեպքում, բացի վերը նշվածից, տեղի է ունենում լրացուցիչ սառեցում։ Մի բացեք բշտերը։ Մաշկի չխախտված ամբողջականությունը կօգնի խուսափել վարակից։

Մի՛ տաքացրեք ցրտահարված մասը շատ արագ (կրակի կամ տաքացուցիչի մոտ)։ Կարող են առաջանալ լրացուցիչ վնասվածքներ կամ այրվածքներ։

Թույլ մի՛ տվեք ցրտահարված մասի կրկին սառեցում։ Տաքացումից հետո կրկին սառեցումը բերում է վնասվածքի բարդացման։ Եթե տաքացումից հետո ցրտահարված մասը կրկին սառելու է, գերադասելի է չսկսել տաքացումը։

ՄԱՐՄՆԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՍԱՌԵՑՈՒՄ (ՀԻՊՈԹԵՐՄԻԱ)

Մարմնի ընդհանուր սառեցումը զարգանում է ցածր ջերմաստիճանի տևական ազդեցության հետևանքով։ Մարմնի ընդհանուր սառեցումը կյանքին սպառնացող իրավիճակ է։ Այն զարգանում է, երբ մարդու մարմնի ջերմակարգավորման մեխանիզմներն այլևս անկարող են ապահովել մարմնի նորմալ ջերմաստիճանը, և ամբողջ մարմինը սկսում է սառել։

Ավելի հաճախ մարմնի ընդհանուր սառեցում տեղի է ունենում սառը ջրի մեջ սուզվելու, խոնավ հագուստով սառը պայմաններում գտնվելու պատճառով։ Մարմնի ընդհանուր սառեցման ավելի հակված են տարեց մարդիկ և փոքր երեխաները։

Ցրտի ազդեցությամբ մաշկի արյունատար անոթները նեղանում են, տաք արյունը մղվում է դեպի կենսական կարևոր օրգաններ։ Քրտնարտադրությունը դադարում է, ի հայտ է գալիս դող (ջերմություն արտադրելու նպատակով)։ Մարմինն անում է ամեն ինչ, որպեսզի կարողանա դանդաղեցնել ջերմության կորուստը, մեծացնել ջերմության արտադրությունը և կենսական կարևոր օրգանների համար նորմալ ջերմաստիճան ապահովել (աղյուսակ 13.2)։ Սակայն ցրտի երկարատև ազդեցության պայմաններում ջերմակարգավորման մեխանիզմները շարքից դուրս են գալիս, ամբողջ մարմինը սկսում է սառել, և զարգանում է մարմնի ընդհանուր սառեցում։ Մարմնի ջերմաստիճանը կարող է իջնել մինչև 35°C և ցածր։ Այս պայմաններում անոթազարկը դառնում է դանդաղ, թույլ և անկանոն, դժվար շոշափելի։ Այս ամենը, ինչպես նաև մարմնի սառնությունը տուժածին նմանեցնում են դիակի։ Մարմնի ընդհանուր սառեցման կասկածի դեպքում անոթազարկը պետք է ստուգել մոտ 45 վայրկյանի ընթացքում։ Ժամանակին չցուցաբերված օգնությունը կբերի տուժածի մահվան։

Աղյուսակ 13.2 Ջերմակարգավորումը միջավայրի ցածր և բարձր ջերմաստիճանների դեպքում

ՆՇԱՆՆԵՐԸ

• սկզբնական շրջանում դող, հետագայում դողի բացակայություն,
• սառը, գունատ, չոր մաշկ,
• մարմնի 35°C-ից ցածր ջերմաստիճան,
• կողմնորոշման խանգարում,
• վերջույթների փայտացում, դժվարացած քայլվածք,
• քնկոտություն,
• անտարբերություն, ապակենման հայացք,
• դանդաղ, անկանոն և թույլ անոթազարկ,
• դանդաղ և մակերեսային շնչառություն,
• գիտակցության խանգարումներ։

ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈԻԹՅՈԻՆԸ

• Տեղափոխեք տուժածին տաք տեղ։ Տեղափոխումը կատարեք պասիվ կերպով՝ բացառելով տուժածի շարժումները։ Հակառակ դեպքում վերջույթների սառն արյունը մղվելով դեպի կենսական կարևոր օրգաններ՝ ավելի կիջեցնի դրանց ջերմաստիճանը։ Աստիճանաբար տաքացրեք տուժածին.
• Փոխեք տուժածի թաց կամ խոնավ հագուստը և զգուշորեն, առանց շփելու, չորացրեք մարմինը։ Եթե տուժածը դրսում է, և թաց հագուստը փոխելու հնարավորություն չկա, քամու ազդեցությունը կանխարգելելու նպատակով նրան ծածկեք թաց հագուստի վրայից։
• Տուժածին ծածկեք տաք ծածկոցով՝ ընդգրկելով նաև գլուխը։ Կարելի է տուժածին տեղավորել քնապարկի մեջ։ Շատ կարևոր է տուժածին տաքացնել նաև ներսից։ Եթե նա գիտակից է, տվեք տաք, ցանկալի է՝ քաղցր հեղուկներ։
• Տաքացրեք տուժածին ձեր մարմնի ջերմությամբ։
• Որևէ գործվածքով փաթաթած ջերմակներ (տաք ջրով լցված շշեր և այլն) տեղադրեք տուժածի խոշոր արյունատար անոթներով հարուստ մասերին (անութափոսեր, աճուկային հատված);
• Արգելեք տուժածին շարժվել։
• Հնարավորինս արագ ահազանգեք շտապ օգնություն;
• Վերահսկեք տուժածի վիճակը, գրանցեք տվյալները և ցուցաբերեք համապատասխան առաջին օգնություն։
• Որոշ դեպքերում մարմնի ընդհանուր սառեցման հետ միաժամանակ տուժածի մոտ լինում է նաև ցրտահարում: Առաջին հերթին ուշադրություն դարձրեք մարմնի ընդհանուր սառեցմանը, նոր միայն հոգ տարեք ցրտահարված հատվածների մասին։ Նման դեպքերում տուժածին չի կարելի շարժվել։

ԻՆՉ ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ ԱՆԵԼ

• Թույլ մի տվեք, որ տուժածը խուճապի մատնվի։
• Թույլ մի՛ տվեք տուժածին շարժվել։
• Մի՛ տաքացրեք տուժածի ձեռքերը կամ ոտքերը։ Այդ դեպքում իրանից տաք արյան հոսքը դեպի վերջույթներ կուժեղանա։
• Մի՛ բարձրացրեք տուժածի ոտքերը։ Այդ ժամանակ սառն արյունը ոտքերից հոսելով դեպի կենսական կարևոր օրգաններ՝ ավելի կիջեցնի դրանց ջերմաստիճանը։
• Տուժածին մի՛ սուզեք տաք ջրի մեջ։ Ամբողջ մարմնի արագ տաքացումը կարող է սրտի աշխատանքի խանգարման պատճառ հանդիսանալ։
• Մի՛ ընդհատեք մարմնի տաքացումը։
• Մի’ տվեք տուժածին ալկոհոլային խմիչքներ։

Տե'ս նաև "ՋԵՐՄԱՅԻՆ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄՆԵՐ":

Առաջին օգնության հիմունքներ (Ինչպես գործել արտակարգ իրաիճակներում)
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԿԱՐՄԻՐ ԽԱՉԻ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ
Տեղեկատվություն. med-practic.com