Բրուցելոզ

Բրուցելոզը գյուղատնտեսական կենդանիներից մարդուն փոխանցվող վարակիչ հիվանդություն է։ Նրանով հիվանդանում են բոլոր ընտանի կենդանիները` խոշոր և մանր եղջերավորները, խոզերը, ուղտերը, ձիերը, շները, ինչպես նաև թռչունները։

Հիվանդության հարուցիչը անզեն աչքով ոչ տեսանելի մանրէն` բրուցելան է։ Այն հայտնաբերել է անգլիացի բժիշկ Բրյուսը, 1886 թ., Մալթա կղզում։

Հիվանդությունը ԽՍՀՄ է ներթափանցել 19-րդ դարի 20-ական թվականներին, իսկ հարուցիչն առաջին անգամ անջատվել է 1923-ին։

Մարդկանց համար վարակի աղբյուրը հիմնականում բրուցելոզով հիվանդ գյուղատնտեսական կենդանիներն են։ Վիժելու և ծնելու ժամանակ դրանց ընկերքի ու պտղաջրերի հետ արտազատվում են մեծ քանակությամբ բրուցելաներ, որոնք վարակում են շրջապատը` հողը, անասնակերը և տարբեր առարկաներ։ Հարուցիչները հողի, գոմաղբի, բրդի մեջ իրենց կենսունակությունը պահպանում են 3-4 ամիս։ Հիվանդ կենդանուց արտազատված բրուցելաներն արտաքին միջավայրում չեն բազմանում, բայց երկար ժամանակ մնում են կենսունակ ու, տարբեր ճանապարհներով մուտք գործելով կենդանու և ընկալունակ մարդու օրգանիզմ, սկսում են բազմանալ։

Մարդիկ բրուցելոզով վարակվում են հիվանդ կենդանու մսից, բրդից, կաթից և կաթնամթերքից։ Առավել վտանգավոր են ոչխարի և այծի հում կաթն ու թարմ պանիրը։ Բրուցելաները վերջինիս մեջ իրենց կենսունակությունը պահպանում են մինչև 60, կաթի մեջ` 45 օր, իսկ կարագի մեջ` 2-3 շաբաթ։ Վարակի տարածմանը նպաստում է նաև կենդանիների արտաթորանքով վարակված ջուրը, որի մեջ բրուցելաները կենսունակ են մնում մինչև 42 օր։

Վարակումից հետո հիվանդության գաղտնի շրջանը, կախված հարուցիչների ակտիվությունից և քանակից, տևում է 1-4 շաբաթից մինչև 2-3ամիս։ Լորձաթաղանթների և մաշկի վնասվածքների միջոցով ներթափանցած բրուցելաներն օրգանիզմում տարածվում են ավշային ուղիներով` նախ ախտահարելով ավշային հանգույցները և ապա տեղակայվում տարբեր օրգանների հյուսվածքներում, առաջացնելով դրանց զգայունության բարձրացում և ալերգիկ երևույթներ։

Գաղտնի շրջանին հաջորդում է հիվանդության կլինիկական երևույթների զարգացումը, որը կարող է ընթանալ բուռն, միջին կամ թույլ արտահայտված ինտենսիվությամբ։ Հիվանդության դանդաղ զարգացման դեպքում հիմնական ախտանիշներն են ընդհանուր թուլությունը, ջարդվածությունը, քնի խանգարումը, աշխատունակության անկումը, տարբեր հոդերի, մկանների, գոտկային շրջանի ցավերը։ Աստիճանաբար բարձրանում է մարմնի ջերմաստիճանը, ի հայտ են գալիս մանրէային թույների ազդեցության նշանները, որոնք զուգորդվում են դողով, քրտնարտադրությամբ, աստիճանաբար մեծանում են լյարդի, փայծաղի չափսերը։

Արագ զարգացման դեպքում հիվանդության առաջին-երկրորդ օրերին ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչև 390C և ավելի, որին նախորդում է արտահայտված դողը, սարսուռը, ապա առատ քրտնարտադրությունը։ Այս տենդային վիճակը շարունակվում է մի քանի օր, բայց կարող է տևել 3-4 շաբաթ` արդեն ալիքաձև տատանվող կլինիկական ընթացքով։ Այս դեպքում հիվանդի վիճակը, չնայած տանջող գլխացավին, հոդամկանացավերին և քնի խանգարմանը, լինում է համեմատաբար բավարար։ Նման խաբուսիկ վիճակը հաճախ դժվարացնում է բրուցելոզի կլինիկական տարբերակիչ ախտորոշումը։

Ենթասուր կլինիկա ունեցող բրուցելոզը կրկնվող և խրոնիկական հակում ունի, որի ժամանակ ախտանիշները (ջերմաստիճանի բարձրացում, հոդացավեր, հոգնածություն և այլն) ավելի թույլ են արտահայտված և մշտական բնույթ չեն կրում։ Սակայն դրանք կարող են խորանալ, ընդգրկելով ոչ միայն մարմնի ամբողջ հենաշարժական համակարգը, այլև ախտահարել տարբեր օրգաններ։

Ախտորոշման համար կիրառվում են արյան շիճուկի, հոդերում կուտակված հեղուկի լաբորատոր հետազոտության մեթոդները, որոնք կարող են զուգակցվել, բացահայտելով նաև հարուցչի տեսակը։

Լայնորեն ընդունված է կիրառել բրուցելոզային, մաշկային ալերգիկ փորձը, որը կարող է օգնել հայտնաբերելու նաև տարիներ առաջ հիվանդացածներին։ Այն կարող է դրական պատասխան տալ նաև բրուցելոզային կենդանի վակցինայով պատվաստված լինելու դեպքում։
Այժմ մի քանի խոսք կանխարգելման մասին։ Հակաբրուցելոզային պայքարի կազմակերպումը հասարակական ու պետական նշանակություն ունեցող խնդիր է։ Նրա նպատակն առաջին հերթին անասնապահական տնտեսությունները վարակից պահպանելն է, ապա բրուցելոզի տեսակետից անապահով տնտեսություններն առողջացնելը և, վերջապես` մարդկանց այդ հիվանդությունից զերծ պահելը։

Սննդամթերքի միջոցով վարակի փոխանցումը կանխելու նպատակով յուրաքանչյուր քաղաքացի կաթն ու կաթնամթերքը պետք է գնի խանութներից, որովհետև դրանք վաճառքի են հանվում միայն համապատասխան ջերմային մշակումից (պաստերիզացիա) հետո։ Մասնավոր մենատնտեսից կաթնամթերք գնելիս վաճառողից պետք է պահանջել կենդանու ստուգված և առողջ լինելու վերաբերյալ անասնաբույժի տված վկայականը։ Պատահական մարդկանցից գնած հում կաթը կարելի է օգտագործել միայն լավ եռացնելուց հետո։ Բրուցելոզով հիվանդ կենդանու մսից չի կարելի խորոված, կոտլետ, քյաբաբ պատրաստել կամ առանց լավ եփելու ուտել, քանի որ դրանք կարող են կենսունակ հարուցիչներ պարունակել։ Այս տեսակետից մասնավոր մարդկանցից գնած միսը միշտ պետք է վտանգավոր համարել, եթե վաճառքի համար չկա անասնաբույժի կողմից տրված վկայական։ Նման դեպքում չի բացառվում բրուցելոզով հիվանդ կենդանիների մսի միջոցով փոխանցվող մի շարք այլ հիվանդություններով վարակվելու հնարավորությունը։ Կասկածելի, չստուգված միսն օգտագործելու դեպքում անհրաժեշտ է լավ եփել, ապա տապակել։

Բրուցելոզով վարակումը կանխելու նպատակով անհրաժեշտ է միսը գնել այն օբյեկտներից, որտեղ գոյություն ունի անասնաբուժական հսկողություն։

Ավելի հեշտ է կանխել բրուցելոզով վարակումը, քան բուժել հաճախ խրոնիկական բնույթ կրող այդ հիվանդությունը։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ