Ի՞նչ ապագա ունի նորավարտ բժիշկը: Կադրային քաղաքականություն

Ի՞նչ ապագա ունի նորավարտ բժիշկը Երևանում, և որո՞նք են այս բնագավառի կադրային քաղաքականության հեռանկարները։ Այս հարցերը պարզելու նպատակով ներկայացնում ենք մեր թղթակցի հարցազրույցը Երևանի քաղաքապետարանի առողջապահության ևսոցիալական ապահովության վարչության պետ պարոն Արմեն Սողոյանի հետ։

- Պարոն Սողոյան, ինչպիսի՞ն է Երևան քաղաքում բժշկական կադրերի և նրանց աշխատանքով ապահովելու գործընթացը։

- Երևան քաղաքում ներկայումս առկա է բժշկական կադրերի գերհագեցածություն։ Մեր ունեցած բուժհիմնարկների հզորությունները, որոնք ժառանգություն ենք ստացել դեռևս խորհրդային ժամանակաշրջանից, չեն համապատասխանում այսօր գործող շուկայական հարաբերություններին ու բժշկական տեխնոլոգիաների զարգացման ֆոնի վրա ստեղծված նոր չափանիշներին։ Բնականաբար Երևանում առկա կադրային ռեսուրսը զգալիորեն գերազանցում է պահանջարկի քանակը։ Սակայն, ի տարբերություն, օրինակ` կրթական համակարգի, առողջապահության բնագավառում իրականացված օպտիմալացման ծրագրերը չուղեկցվեցին աշխատողների զանգվածային կրճատումներով, հաշվի առնելով այն, որ գործ ունենք բժիշկների հետ, որոնք բացի առողջապահական համակարգից այլ տեղ երևի թե չեն կարող աշխատել։ Բացի այդ, չմոռանանք, այսօր չենք կարող կրճատման միջոցով միանգամից ազատվել կադրերի մեկ երրորդ "ավելցուկից", քանի որ գործ ունենք մարդկային ճակատագրերի հետ։ Չնայած խնդրի արդիականությանը, առայժմ ոչ մի քաղաքական ուժ չի ընտրել կրճատումների միջոցով հարցը լուծելու ճանապարհը։ Խնդիրն առկա է, և պետք է լուծման ուղիներ փնտրել։ Թերևս կարելի է մի քանի մոտեցումներ կիրառել։

Դրանցից է օրինակ` առաջիկայում նախատեսված` ֆիզիկական անձանց լիցենզավորումը կամ ատեստավորումը, ինչը հնարավորություն կընձեռնի կատարել բուժաշխատողների ակադեմիական գիտելիքների գնահատում։ Այսինքն` աշխատելու իրավունք կստանան այն մարդիկ, որոնք կհամապատասխանեն որոշակի մակարդակի։ Ինչպես տեսնում եք, այս դեպքում չեն խախտվի արդարության սկզբունքները, և աշխատանքը կորցրած մարդը կիմանա, որ այն կորցրել է համապատասխան գիտելիքներ չունենալու պատճառով։ Միաժամանակ պետք է նշել, որ լիցենզավորումն ու ատեստավորումը զուտ կադրերի կրճատման նպատակ չեն հետապնդում. նրանց նպատակն է նախ և առաջ բարելավել առողջապահության որակը։

Մեզ մոտ դեռևս չի կայացել նաև առողջապահական շարունակական կրթության համակարգը։ Դրանց սաղմերը նոր են սկսել ներդրվել, և շատ կարևոր է ի սկզբանե ճիշտ մոտեցումների սկզբունքը։ Ցավոք, այս գործընթացում դեռևս հաշվի չի առնվում բժշկի տարբեր միջազգային գիտաժողովներին ունեցած մասնակցությունը։ Մինչդեռ որևէ մեկը չի կարող ապացուցել, որ Հայաստանի որևէ ուսումնական հաստատությունում անցկացրած 2-3 շաբաթյա վերապատրաստման ցիկլը ավելի կարևոր է, քան որևէ լուրջ միջազգային գիտաժողովին սեփական զեկույցով հանդես գալն ու սեփական կարծիքը պաշտպանելը։ Կարծում եմ, որ այս համակարգը պետք է ներդրվի, և այդ ուղղությամբ որոշակի աշխատանքներ արդեն տարվում են։ Հուսով ենք, որ առաջիկայում դրական արդյունքներ կունենանք։

Հաջորդ խնդիրը, որը բազմիցս շահարկվել է մեզ մոտ, առողջապահական կազմակերպությունների ղեկավարների հարցն է։ Կառավարությունն իր համապատասխան որոշմամբ սահմանեց այն կանոնները, որոնցով հիսուն և ավելի տոկոս բաժնեմաս ունեցող պետական կազմակերպությունների, ընկերությունների և պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների տնօրենների ատեստավորման և նշանակման նոր կարգ է սահմանվում։ Ըստ սահմանված կարգի ՊՈԱԿ-ների տնօրենների տարիքը չպետք է գերազանցի վաթսունհինգը։ Այս սահմանափակումը չի վերաբերում նույն ոլորտի ընկերություններին. պարզապես պետությունը չէր կարող իր օրենքները տարածել ընկերությունների տնօրենների վրա, քանի որ կարող են լինել բաց կամ փակ բաժնետիրական ոչ պետական ընկերություններ, որտեղ արդեն բաժնետերերի ժողովն է որոշում, թե ինչ տարիքի մարդու կնշանակի տնօրեն։ Դժվար է ասել, թե ինչպե՞ս և ե՞րբ կհաջողվի օրենսդրորեն լուծում տալ այս խնդրին, որպեսզի հավասար պայմաններ ապահովվեն մասնավոր և պետական սեկտորներում գործող նույն օղակներում։ Բացի այդ, նոր աշխատանքային օրենսգրքի ընդունումից հետո սահմանվեց, որ գործնականում մեր երկիրը որոշակի քաղաքական կուրս է վերցնում, և հաստիքային հարաբերություններից անցնում ենք պայմանագրային հարաբերությունների։ Այժմ առկա են որոշակի խնդիրներ` պայմանավորված նախկինից եկած 0,5 կամ 0,25 դրույքով աշխատողների հետ, քանի որ ունենք որոշակի հակասություններ։ Այսպես. առողջապահության նախարարի համապատասխան հրամանով հաստատված չափորոշիչներով սահմանվում է բնակչության սպասարկման նվազագույն, օպտիմալ և առավելագույն քանակները, որ պետք է ունենան բժշկական հաստիքները։ Եթե սպասարկվող հիվանդների քանակը նվազագույնից պակաս է, ապա պետությունից համապատասխան գումար չի ստացվում կամ շատ քիչ է ստացվում։ Ենթադրենք` որևէ պոլիկլինիկա սպասարկում է 10 հազար բնակիչ ունեցող թաղամաս, այնինչ որոշ մասնագիտությունների բժիշկների համար նվազագույն քանակը 30 կամ 50 հազարն է։ Այս դեպքում հարց է առաջանում` պե՞տք է տվյալ մասնագետը այստեղ աշխատի, թե՞ ոչ։ Իհարկե՛, պետք է աշխատի, քանի որ անհրաժեշտ է սպասարկել բնակչությանը։ Բայց ինչպիսի՞ վարձատրությամբ։ Նման դեպքում, մասնագետին պահելով 0,25 դրույքի վրա և չտալով նվազագույն աշխատավարձի չափով վարձատրություն, նվազագույն աշխատավարձի նորմի հետ կառաջանա որոշակի հակասություն։ Մյուս կողմից, եթե հատկացված գումարների հաշվին թերծանրաբեռնված բոլոր բժիշկներին պոլիկլինիկան առնվազն նվազագույն աշխատավարձի չափով աշխատավարձ տա, չի բացառվում, որ պետականորեն տվյալ բուժհաստատությանը հատկացված ողջ գումարը նույնիսկ չբավարարի աշխատավարձերին։ Սա խնդիր է, որը պետք է լուծվի որևէ կոմպրոմիսային տարբերակի միջոցով։

Այսօր արդեն տնօրենների նշանակումը իրականացվում է մրցույթով և բոլոր տնօրեններն աշխատում են պայմանագրային սկզբունքով։ Հինգ տարին լրանալուց հետո նրանք պետք է ատեստավորվեն։ Արդեն իրականացվել է երկու մրցույթ, որոնց արդյունքում նշանակվել են երկու պոլիկլինիկաների տնօրեններ։ Այսինքն. այսուհետ, բոլոր այն դեպքերում, երբ առաջանում են թափուր պաշտոններ, հայտարարվում են մրցույթներ։

- Կարո՞ղ են արդյոք նաև մրցույթներ հայտարարվել բժշկի հաստիքների համար։

- Իհարկե, մրցույթը ամենադեմոկրատական մեթոդն է, և շատ լավ կլիներ։ Այսօր մի քանի բժշկական կենտրոններ արդեն ունեն դրա փորձը, սակայն դա միայն այդ կազմակերպությունների ղեկավարության նախաձեռնությունն է, քանի որ պետականորեն չկան որոշակի նորմատիվ փաստաթղթեր։

- Եթե պետական բժշկական համալսարանի կադրերի հսկայական ավելցուկ կա, ո՞րն է մասնավոր բուհերի իմաստը։

- Ընդահանրապես շատ քիչ երկրներ կան, որտեղ բժշկական կրթությունը հանձնվել է մասնավոր սեկտորին։ Երկրների մեծ մասում (Արևելյան Եվրոպա և հետխորհրդային երկրներ) պետությունը պահպանել է կրթական մոնոպոլիան, և բժշկական կադրերի պատրաստմամբ զբաղվող որևէ մասնավոր կառույց գոյություն չունի։ Մեզ մոտ այդ ժամանակը բաց է թողնված, ու այսօր Հայաստանում բժշկական կադրեր պատրաստող մասնավոր բարձրագույն կրթական հաստատությունները իրողություն են, և չեմ պատկերացնում այն մեխանիզմը, որով հնարավոր կլինի դրանց գործունեությունը դադարեցնել։ Դա կարող է բավական լուրջ սոցիալական հետևանքներ ունենալ։ Իհարկե, հենց սոցիալական առումով էլ այս վիճակը գոհացուցիչ չէ։ Ընդունենք, որ շուկայական հարաբերությունների պայմաններում մարդը ուզում է բժիշկ դառնալ (դա իր իրավունքն է), ինչպես նաև հետագայում աշխատանք գտնել։ Բայց երբ երկիրն ունի կադրային գերհագեցվածություն ու շարունակում ենք մեծ քանակով մասնագետներ պատրաստել, արդեն այդ խնդիրը վեր է աճում և՛ սոցիալականի, և՛ քաղաքականի։

Կարծում եմ պետք է ներդրվի կրեդիտային համակարգ, առավել ևս, երբ պետությունը գնացել է առողջապահական համակարգի ապակենտրոնացման, երբ Երևանում ավելի շատ մասնավոր բժշկական կազմակերպություններ կան, քան պետական։ Այստեղ շատ կարևոր է պետության կարգավորիչ դերը. պետք է սահմանել կադրերի մասնագիտական որակի պարտադիր ապահովում և մատուցված բժշկական օգնության որակի խիստ վերահսկողություն, որը մեզ մոտ բավական բարձիթողի վիճակում է։ Ճիշտ է, արդեն կառավարության կողմից հաստատվել է մի ժամանակացույց, որով առողջապահության նախարարությունը պետք է ներկայացնի տարբեր մասնագիտությունների ստանդարտները, որոնք արդեն պարտադիր կլինեն գործունեությամբ զբաղվողների համար և կծառայեն բուժօգնության որակի վերահսկմանը, սակայն, կրկնում եմ, հատկապես մասնավոր սեկտորում այսօր վերահսկողությունը չափազանց բարձիթողի վիճակում է։

- Ի՞նչ եք կարծում` արժե՞ արդյոք վերականգնել այն ավանդույթը, երբ նորավարտ բոլոր բժիշկներին ուղեգրում էին մի քանի տարի ժամկետով աշխատելու մարզերում։

- Ուզում եք` հավատացեք... Շատ լավ գաղափար է. ուղղակի դրան որևէ իրավական հիմք չի ստացվում ամրակցել, թեև բժշկական համլսարանը արդեն տեղեկացրել է, որ կան համաձայնագրեր մարզպետարանների հետ, ըստ որոնց տվյալ ուսանողի ուսման վարձը վճարում են մարզերը, իսկ ուսանողը պարտավորվում է հետագայում աշխատել տվյալ մարզում։ Դա իսկապես ողջունելի գաղափար է, քանի որ եթե հետադարձ հայացք գցենք այսօր հանրապետությունում կայացած բժիշկների անցած ուղու վրա, ապա կտեսնենք, որ նրանց ճնշող մեծամասնությունը իր աշխատանքային ուղին սկսել է շրջաններում, որտեղ ինքնուրույն աշխատելով մեծ փորձ է կուտակել և՛ մասնագիտական առումով, և՛ որոշակի դժվարություններ հաղթահարելու պահին վճռականություն ու պատասխանատվություն ցուցաբերելու առումով։

- Ինչպե՞ս եք տեսնում երիտասարդ կադրերի հետագա ուղին։

- Դժվար է երիտասարդ մասնագետի ուղին, սակայն այն կադրը, որն իր կլինիկական օրդինատուրան կամ հետդիպլոմային այլ կրթությունը ստանում է մի հիմնարկում, որտեղ 2-5 տարի լինում է ղեկավարների աչքի առջև, եթե կարողանում է իրեն դրսևորել լավագույն կողմերով, ապա հավանական է, որ նրա համար կստեղծվեն աշխատանքային պայմաններ։ Եվ հակառակը, եթե հետբուհական կրթության ընթացքում նա չկարողանա դրսևորել ապագա բժշկին անհրաժեշտ հատկանիշներ, հավանաբար լուրջ դժվարություններ կունենա։ Բացի այդ այսօր արդեն ուժի մեջ է մտած ընտանեկան բժիշկներիի անհատական և խմբային պրակտիկայի գործունեությունը կարգավորող կառավարության որոշումը, որով լայն հնարավորություն է ընձեռվում բոլոր ընտանեկան բժիշկներին իրենք իրենց համար աշխատատեղեր ստեղծելու հարցում։ Հաջողություն մաղթենք մեր բոլոր բժիշկներին, հատկապես երիտասարդներին։

Մեր համակարգն այն եզակիներից է, որի աշխատողները կարողացան դիմանալ և՛ երկրաշարժի, և՛ պատերազմական, և՛ անցումային շրջանի տնտեսական դժվարություններին և պատվով կրեցին իրենց բեռն ու հավատարիմ մնացին իրենց կոչմանը, բնականաբար առանձնահատուկ վերաբերմունքի կարիք ունի։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ