Սառը մամլման և էքստրակցիայի եղանակներով խաղողի կորիզներից ստացված յուղերի համեմատական բնութագրերը

Բնական ծագման բարձր արդյունավետությամբ կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի ստացման նոր աղբյուրների որոնումը ներկայումս առողջապահության կարևորագույն ուղղություններից մեկն է հանդիսանում: Շնորհիվ դրանցում կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի մի ամբողջ համալիրի առկայության, որոնցից առավել կարևոր նշանակություն ունեն տոկոֆերոլները (0,2%),  չհագեցած ճարպաթթուները (80-90%), այդ թվում լինոլաթթուն (45-72 %), օլեինաթթուն  (12-33 %), լինոլենաթթուն ( մինչև 2 %), խաղողի կորիզներից ստացվող յուղը  ներկայումս լայնորեն օգտագործվում է բժշկության մեջ, դեղապատրաստուկների ստեղծման նպատակով, դիմահարդարման միջոցների և սննդի արտադրություններում [1-3]: Այդ յուղերը A և D վիտամինների պարունակությամբ գերազանցում են ձկան յուղին և որպես սննդային յուղ լիովին կարող են փոխարինել ձիթապտղի յուղին:

Սառը մամլման եղանակով յուղի ստացման ժամանակ առաջացող մզվածքը շատ արդյունավետ է որպես կերային հավելում ոչխարների կերակրման համար, քանի որ այն էապես բարձրացնում է  բրդատվությունը և բրդի որակը: Բացի դրանից այդ մզվածքները որպես հումք են ծառայում տարբեր նշանակության էնտերոսորբենտների և սննդային հավելումներ հանդիսացող ակտիվացրած ածուխների ստացման համար:

Ներկայացվող աշխատանքոմ խաղողի և այլ  մրգահատասպտղային կորիզներում պարունակվող բուսայուղերի նմուշների ստացման և այնուհետև դրանց  որակական բաղադրության ուսումնասիրությունների համար օգտագործվել է կորիզների սառը մզման դյուրակիր մամլիչ, որը ոչ միայն հնարավորություն է տալիս մրգահատապտղային կորիզներից ստանալու  բուսայուղերի նմուշներ, այլև հետազոտել  տարբեր հումքերից բուսայուղերի ստացման հնարավորությունները և մշակելու սառը մզման եղանակով յուղերի ստացման օպտիմալ պայմանները:

Տարբեր լուծիչներով  էքստրակցիայի եղանակով  հատապտղային կորիզներից յուղերի ստացումն իրականացվել է Արցախի գիտական կենտրոնում, օգտագործելով Սոքսլետի ստանդարտ լուծահանման սարքավորումը: Երկու եղանակներով ստացված յուղերն  ունեն յուրահատուկ հաճելի հոտ և բաց կանաչ կամ դեղնավուն գունավորում: Սառը  մամլման եղանակով ստացված խաղողի յուղերի բնութագրերը որոշվել են դրանց համար հատուկ մշակված ԳՕՍՏ-երով: 

Յուղերի ճարպաթթվային բաղադրության որոշման համար օգտագործվել է գազ-հեղուկային քրոմատոգրաֆիական եղանակով այդ թթուների մեթիլէսթերների բաժանման մեթոդը: Ճարպաթթուների մեթիլէսթերների նույնականացումն իրականացվել է համապատասխան նմուշի և հայտնի ճարպաթթվի մեթիլէսթերի  քրոմատոգրաֆիական պիկերի պահման ժամանակների  համեմատությամբ: Ճարպաթթուների մեթիլէսթերները ստացվել են հետևյալ կերպ. 25 մլ տարողությամբ ապակյա անոթի մեջ տեղավորված  0,1գ յուղի վրա ավելացվել է 0,5 մլ քլորոֆորմ: յուղի լուծումից հետո դրա վրա ավելացվել է 5մլ մեթանոլ և չոր կալիումի հիդրօքսիդի մեկ հատիկ: Անոթը հերմետիկ փակվել է հղկված խցանով, թափահարվել և պահվել 24 ժամ: Հիդրոլիզի ռեակցիայի ավարտից հետո լուծույթի վրա կաթիլներով ավելացվել է կոնցենտրիկ ծծմբական թթու, մինչը pH=4,0-5,0: Ճարպաթթուների ստացված մեթիլէսթերների խառնուրդին ավելացվել է թարմ թորված 0,02 գ դիբութիլֆտալատ, որն օգտագործվում է որպես ներքին ստանդարտ:

Էսթերների քրոմատոգրաֆիական որոշման համար 1-3 մկլ դրանց խառնուրդը ներարկվել ЛХМ-72 քրոմատոգրաֆի 300^oC տաքացված  գոլորշիացուցիչի մեջ: Աշտարակների թերմոստատի ջերմաստիճանը ծրագրվել է 150-200^oC-ում 5աստ/րոպե տաքացման արագությամբ,  իսկ կրիչ-գազ ազոտի հոսքի արագությունը եղել է 30 մլ/րոպե: Անալիզվող ճարպաթթուների զանգվածային բաժինները հաշվարկվել է ըստ հետևյալ բանաձևի` որտեղ x -ը ճարպաթթվի զանգվածային բաժինն է, %, s₁ -ը ճարպաթթվի պիկի մակերեսը, s₂ -ը ստանդարտի պիկի մակերեսը, a -ն ստանդարտի զանգվածը, մգ, M₁ -ը ճարպի մոլային զանգվածը,  M₂- ը ճարպաթթվի մեթիլէսթերի մոլային զանգվածը,  a₁-ը ճարպի ելային կշռանքի զանգվածը: Նկար 1.ում բերված է սառը մամլման եղանակով ստացված խաղողի յուղում պարունակվող ճարպաթթուների մեթիլէսթերների գազ-հեղուկային բնութագրական քրոմատոգրերից մեկը:

Լուծահանման եղանակով խաղողի կորիզներից յուղերի  կորզման ելքերը, ինչպես նաև դրանց բեկման ցուցիչները բերված են  աղյուսակ 1-ում:

  Աղյուսակ 1.

 Էքստրակցիայի եղանակով ստացված խաղողի յուղերի 

որոշ բնութագրեր

Նկ.1.Խաղողի կորիզից սառը մամլման եղանակով ստացված

յուղի ճարպաթթուների մեթիլէսթերների գազ-հեղուկային քրոմատագիրը:

1. -հեքսան, 
2. -պալմիտինաթթու, 
3. -ստեարինաթթու, 
4. -օլեինաթթու, 
5. -լինոլաթթու

Բերված տվյալներից հետևում է, որ անկախ  օգտագործված լուծիչի բնույթից, խաղողի կորիզներից ստացված յուղի ելքը բավական բարձր  է,  ինչը թույլ է տալիս եզրակացնելու,  որ գինեգործության  հիմնական թափոն հանդիսացող խաղողի մզվածքից բուսական յուղի ստացումը տնտեսապես բավական ձեռնտու է:

Աղյուսակ 2.

Յուղերի օրգանոլեպտիկ և ֆիզիկա-քիմիական մի շարք ցուցանիշներ

Խաղողի կորիզներից սառը մամլման և էքստրակցիայի եղանակներով ստացված յուղերի օրգանոլեպտիկ և ֆիզիկա-քիմիական մի շարք համեմատական ցուցանիշներ ներկայացված են աղյուսակ 2-3ում, իսկ մեր կողմից ստացված որոշ ոչ ավանդական յուղերի ելքերը և նախնական բնութագրերը`աղյուսակ 4-ում:           

Ինչպես հետևում է բերված տվյալներից, սառը մամլման եղանակով ստացված խաղողի յուղը էքստրակցիայի եղանակով սատացված յուղից տարբերվում է գույնով, բնութագրվում է բարձր թթվային թվով` 1,25 մգ/գ NaOH  և  պերօքսիդային թվով` 6,6 1/2 O  մմոլ/կգ:  Ստացված յուղերի ճարպաթթվային բաղադրությունները մոտ են, սակայն ստերոլների պարունա-կությունը էքստրակցիայի եղանակով ստացված յուղերում զգալիորեն բարձր է:    

Աղյուսակ 3. 

 Խաղողի յուղերի  ճարպաթթվային բաղադրությունը

Աղյուսակ 4. 

Տարբեր մրգա-հատապտղային կորիզներից լուծահանման 

եղանակով բուսայուղերի ստացման ելքեր

Այսպիսով, ելնելով կատարված հետազոտությունների արդյունքնե-րից, կարելի է կատարել հետևյալ եզրակացությունները.

1. Խաղողի կորիզներից սառը մամլման և տարբեր լուծիչներով էքստրակցիայի եղանակներով ստացված յուղերն իրարից տարբերվում են ոչ ոչ միայն ֆիզիկա-քիմիական բնութագրերով, այլև ճարպաթթվային բաղա-դրությամբ: 
2. Էքստրակցիոն եղանակով ստացված յուղում ստերոլների պարունակությունը մոտ 2,5 անգամ ավել է սառը մամլման եղանակով ստացված յուղից: 
3. Հաշվի առնելով, որ հոնի, մասուրի և թթի կորիզներում բուսայուղերի պարունակությունը բավական բարձր է, դրանք կարելի է օգտագործել  ոչ ավանդական յուղերի ստացման նպատակով:

Գրականություն

1. Лагоша  Т.Ф., Смирнова Т.А. и др., Масло-жировая промышленность, № 2, 1981 г., с.34
2. Бокшан Е.В., Дармограй Р.Е. и др., Масло изкосточек винограда-перспективное сырье для фармацевтической и косметической промышленности, Провизор, №11, 2000г., с.15.
3. Воробьев Б.Л.,  Травник. Сборник рецептов народной медицина, М.: Изд-во СТ, 1997г., 392 с.
4. Бокшан Е.В., и др.,Масло из косточек винограда-перспективное сырье для  фарма-цевтической и косметической продукции, Провизор, 2000 г., №5.
5. Разуваев Н.И. Комплексная  переработка  вторичных продуктов виноделия. М., 1975г., 168с.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ