Ստենոկարդիա

Ստենոկարդիան (կրծքային հեղձուկ) սիրտը սնող անոթների նեղանալու պատճառով առաջացող ցավային նոպաների համախտանիշ է։ Ցավերն առավել բնորոշ են կրծքավանդակի հետին` վերին կամ միջին հատվածում կամ կրծոսկրից մի փոքր դեպի աջ` կրծքավանդակի խորքում։

Նման նոպա առաջանում է հանկարծակի, առանց նախնական նշանների, անմիջապես ֆիզիկական բեռնվածության ժամանակ (քայլելիս, հատկապես քամուն հակառակ ուղղությամբ, մեծ քանակով սնունդ ընդունելուց հետո, սար կամ աստիճաններով բարձրանալիս), երբեմն այն կարող է ի հայտ գալ նաև հանգիստ վիճակում, օրինակ` գիշերը, քնած ժամանակ։ Հատկապես վտանգավոր են հանգիստ վիճակում առաջացած ցավերը։ Այս դեպքում ցավը լինում է ճնշող, սեղմող, այրող, բութ, ծանրության զգացումով, որի էպիկենտրոնը գտնվում է ցանկացած հատվածում (սկսած ստորին ծնոտից մինչև որովայնի վերին կեսը), այդ թվում նաև կրծքավանդակի աջ կեսում, աջ ուսի նախաբազկի, կամ ուղղակի սրտի շրջանում։ Հիվանդներից ոմանք ցավերի բնույթը և տեղակայումը նկարագրելիս, ափը սեղմում են կրծքավանդակին, ուրիշները ծածկում են կրծքավանդակը մեկ կամ երկու ափերով, կամ տեղաշարժում մատները կրծոսկրի վրա վեր ու վար։ Ձեռքերի նման շարժումները որոշ մասնագետներ անվանում են ստենոկարդիայի «լուռ» ախտանիշ։ Ստենոկարդիայի ժամանակ առաջացած ցավերին բնորոշ են մահվան նկատմամբ վախի զգացումը, հատկապես հիվանդության հանկարծակի, քնած ժամանակ սկսվելու կամ ուժեղ և երկարատև ցավերի դեպքում։

Տարեց և ծեր մարդկանց մոտ, եթե նախկինում տարել են սրտամկանի ինֆարկտ, ունեն շաքարային դիաբետ կամ սրտային անբավարարություն, այդ ցավերը թույլ են արտահայտվում։ Դրանք կարող են տարածվել դեպի պարանոցը, ծոծրակը կամ ստորին ծնոտը։ Հիվանդների մեկ երրորդը կրծքավանդակի հետին մասում ստենոկարդիային բնորոշ ցավեր չի նշում։ Այս դեպքում ցավը կարծես փոխարինվում է ստենոկարդիային ոչ բնորոշ արտահայությամբ` օրինակ. հանկարծակի ի հայտ եկող շնչարգելությամբ, հազով, կրծքավանդակի սեղմումով, սրտի շրջանում սկսվող դժվար բացատրելի ցավային զգացումներով, այրոցով։

Երիտասարդների մոտ, ընդհակառակը, ցավն ուժեղ է արտահայտվում և սուր բնույթ է կրում, տարածվում է դեպի թիակները և ուսերը, հաճախ ցավի հետ մեկտեղ նկատվում են ծայրամասերի մաշկի գունատություն և խոնավություն, բերանի չորություն, սրտի զարկերի հաճախացում, ցածր կամ բարձր զարկերակային ճնշում։ Քսան րոպեից ավելի տևողությամբ ստենոկարդիան սրտամկանի ինֆարկտի առաջացման վտանգ է սպառնում։

Ուրեմն ինչ պետք է անել.

• Եթե ցավն առաջանում է ֆիզիկական ծանրաբեռնված աշխատանք կատարելիս, այն անմիջապես պետք է դադարեցնել, հնարավորության դեպքում նստել հարմար տեղում, առանց լարվելու, ոտքերը կախած վիճակում։ Ապացուցված է, որ այս դիրքում նվազում է արյան հետհոսքը դեպի սիրտը, և նրա լարվածությունը թուլանում է։ Դա կարելի է համեմատել նիտրոգլիցերինի ազդեցության հետ։ Այսպիսով, սրտի շրջանում ցավեր ունեցող հիվանդին չպետք է պառկեցնել։

• Եթե ցավն առաջանում է հանգիստ պառկած վիճակում, անմիջապես պետքէ ոտքերը կախած դիրք ընդունել։

• Անհրաժեշտ է մաքուր օդի հոսքն ապահովելու համար բացել պատուհանը, արձակել հագուստի օձիքն ու շնչառությունը դժվարացնող կոճակները։

• Լեզվի տակ դնել նիտրոգլիցերինի մեկ հաբ, նիտրոգլիցերինի (նիտրոմինտ) կամ դրան փոխարինող իզոսորբիդի դինիտրատի աէրոզոլի մեկ դեղաչափ։ Արդյունքի բացակայության դեպքում վերը նշված դեղամիջոցների ընդունումը կրկնել 3 րոպե անց։

• Եթե ցավը չի դադարում, ապա պետք է հիվանդին տալ որևէ ցավազրկող և շտապ բուժօգնություն կանչել։ Հնարավոր է, որ դա սրտամկանի ինֆարկտի նախանշան լինի։

• Որքան հնարավոր է արագ ծամել 0,25-0,5 գ ացետիլսալիցիլաթթվի (ասպիրին) հաբ։

• Լրացուցիչ կարելի է խմել մեկ հաբ տրիմետազիդին (պրեդուկտալ MB)։

• Չափել զարկերակային ճնշումը, բարձր ճնշման դեպքում ընդունել բժշկի կողմից մինչ այդ նշանակված որևէ դեղամիջոց, օրինակ` կապոտեն, 25 մգ։

Անհրաժեշտ է գիտենալ, որ եթե ցավի ժամանակ մարդը շատ արագ թուլանում է, գունատվում, գլխապտույտ և սրտխառնուք է ունենում, ապա դա խոսում է զարկերակային ցածր ճնշման մասին, ուստի նման դեպքում նիտրոգլիցերինը հակացուցված է։ Պետք է անմիջապես հիվանդին պառկեցնել, պատուհանը բացել և շտապ օգնություն կանչել։

Շտապ կատարված էլեկտրասրտագրությունը որոշիչ դեր է խաղում ճիշտ ախտորոշման հարցում։ Էլեկտրասրտագրի վրա նշված փոփոխությունները կարող են սրտամկանի ինֆարկտի միակ որոշիչը լինել, եթե անգամ ցավը թեթև, կարճատև բնույթ է կրել և հեշտությամբ է անցել, կամ եթե եղել են ստենոկարդիային ոչ բնորոշ այլ նշաններ։ Ասենք, որ նախաինֆարկտային վիճակում գտնվող հիվանդների 15%-ի էլեկտրասրտագրի վրա դեռ նկատելի փոփոխություններ չեն լինում` անգամ նոպայաձև ցավի ժամանակ։ ՈՒստի հիշեք, որ նման ցավերի առկայությունը սրտամկանի սնուցման խանգարմանը բնորոշ փոփոխությունների բացակայության դեպքում կարող է վկայել մեկ այլ հիվանդության, օրինակ` աորտայի շերտազատվող անևրիզմայի մասին։

Անհետաձգելի ցուցումների դեպքում հիվանդին պետք է հիվանդանոց տեղափոխել, քանի որ երկարատև ցավերի բուն պատճառը հնարավոր է պարզել միայն լրացուցիչ հետազոտությունների միջոցով։

Անհրաժե՞շտ է, արդյոք, կատարել էլեկտրասրտագրության այլ տարատեսակները, պետք է պարզի միայն բժիշկ-սրտաբանը, և ոչ մի դեպքում չի կարելի առաջնորդվել դեղատան աշխատողի, հարևանի կամ նախկինում սրտամկանի ինֆարկտ տարած մարդկանց խորհուրդներով։ Երբեմն տվյալ հիվանդի համար լրացուցիչ թեստ կատարելը ևս անիմաստ կամ հակացուցված է լինում, կամ տվյալ դեպքում ախտորոշիչ բուժգործողություններից նպատակահարմար է կատարել միայն մեկը, օրինակ` էխո-սրտագրությունը (էխո-ՍԳ), կամ առհասարակ ոչ մեկը։ Այդ դեպքում բժշկի «զենքն» է դառնում միայն իր սեփական կլինիկական փորձը։

Մեղմ ցավը, անհարմարավետության զգացումը (դիսկոմֆորտ) կամ, ընդհակառակն, կրծքավանդակի շրջանում ուժեղացող ցավերը հաշված րոպեների ընթացքում կարող են հանգեցնել սրտամկանի տարածուն ինֆարկտի կամ շոկի` անվերադարձ ելքով։ Լավագույն դեպքում այն կավարտվի սրտի խրոնիկական անբավարարությունով ու մշտապես հաբեր ընդունելու անհրաժեշտությամբ։ Ուստի ավելի լավ է աչքաթող չանել և ժամանակին պարզել կրծքավանդակում առաջացած ցավի պատճառը, ապահովագրվել` կատարելով բժշկական անհրաժեշտ հետազոտություններ, բացառել սրտի հետ կապված խնդիրները, քան թե մնացած ամբողջ կյանքում վատառողջ լինել։

Ներկայումս աշխարհի գրեթե բոլոր զարգացած երկրներում գործնականում կիրառվում են, այսպես կոչված` սկրինինգային (ախտորոշիչ) հետազոտություններ, որոնք թույլ են տալիս գաղտնի (լատենտ) ընթացող հիվանդությունները բացահայտել` դրանց զարգացման վաղ փուլերում։ Այսպես, 30 տարին լրանալուց հետո, անգամ եթե սիրտը ձեզ չի անհանգստացնում, անհրաժեշտ է ամիսը առնվազը մեկ անգամ չափել զարկերակային արյան ճնշումը, տարեկան առնվազը մեկ անգամ ենթարկվել էլեկտրասրտագրության։ Այս ոչ բարդ միջոցները կօգնեն սիրտանոթային հիվանդությունը հայտնաբերել զարգացման վաղ փուլերում և ժամանակին զբաղվել դրանց բուժմամբ։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ